Ἱστορίες Μπονζάι
* Ἡ αἰσθητικὴ τοῦ μικροῦ *
Ἕνα ἱστολόγιο* γιὰ τὸ μικρὸ διήγημα
ἀπὸ τὸ λογοτεχνικὸ περιοδικὸ Πλανόδιον
Α. ΣΥΝΤΕΛΕΣΤΕΣ
Ἰδιοκτησία-Ἔκδοση: Γιάννης Πατίλης
Διεύθυνση: Γιάννης Πατίλης, Ἡρὼ Νικοπούλου
Τακτικοὶ συνεργάτες-μεταφραστές:
Ἀγγλικά: Μαίρη Ἀλεξοπούλου, Σμαράγδα Γκέτσου, Ἀλεξάνδρα Γκολφινοπούλου, Τόνια Κοβαλένκο, Βασίλης Μανουσάκης, Νίκος Μανουσάκης, Ἑλένη Μπουραντάνη, Μαρία Παγώνη, Γιάννης Παλαβός, Ἕλενα Σταγκουράκη.
Βουλγαρικά: Μάϊα Γκράχοβσκα, Σπῦρος Ν. Παππᾶς.
Γαλλικά: Ἰωάννα Ἀβραμίδου, Φοῖβος Πιομπῖνος, Μαρία Σπυριδοπούλου, Μαρὼ Τριανταφύλλου.
Γερμανικά: Φοῖβος Πιομπῖνος, Ἕλενα Σταγκουράκη, Συμεὼν Σταμπουλοῦ.
Δανέζικα: Εὔη Ξηρομερίτη.
Ἰαπωνικά: Στέλιος Παπαλεξανδρόπουλος.
Ἰταλικά: Ξένια Παπαδημητρίου, Ἀντωνία Πασχαλίδου, Μαρία Σπυριδοπούλου.
Ἰσπανικά: Νάνσυ Ἀγγελῆ, Κωνσταντίνος Παλαιολόγος, Σταμάτης Πολενάκης, Ἕλενα Σταγκουράκη, Δανάη Ταχταρᾶ, Οὔρσουλα Φωσκόλου, Τάσος Ψάρρης.
Καταλανικά: Κωνσταντίνος Παλαιολόγος, Δανάη Ταχταρᾶ.
Λατινικά: Συμεὼν Σταμπουλοῦ.
Ρουμανικά: Δημήτρης Κανελλόπουλος.
Ρωσικά: Ἕλενα Κατσιώλη, Εὐγενία Κριτσέφτσκαγια, Γιῶργος Χαβουτσᾶς.
* Τὸ ἱστολόγιο Ἱστορίες Μπονζάι καὶ τὸ περιοδικὸ Πλανόδιον, καθὼς καὶ ἡ ἱστοσελίδα τοῦ περιοδικοῦ ἐν καιρῷ, συναποτελοῦν ἑνιαῖο ἐκδοτικὸ χῶρο σὲ δύο μορφές τύπου: τὴν ἔντυπη καὶ τὴν ἠλεκτρονική, καὶ μὲ τὰ ἴδια πάντα κριτήρια ποιότητας καὶ δημόσιας εὐθύνης. Ἡ διεύθυνση διατηρεῖ τὸ δικαίωμα νὰ προδημοσιεύει ἢ νὰ ἀναδημοσιεύει κείμενα ἀπὸ τὴν μία στὴν ἄλλη μορφή, ἀναπέμποντας πάντα στὴν πηγή.
Τὸ λογότυπο τῆς σελίδας τίτλου τοῦ ἱστολογίου, ἕνα μπονζάι ποὺ φυτρώνει μέσα ἀπὸ ἕνα παραδοσιακὸ μελανοδοχεῖο, εἶναι ἔργο τῆς Ἡρῶς Νικοπούλου. Τὰ ἀρχιγράμματα τῶν κειμένων, ὅπου αὐτὰ χρησιμοποιοῦνται, εἶναι ἔργα τοῦ ζωγράφου Δημήτρη Γέρου, σχεδιασμένα εἰδικὰ γιὰ τὸ περιοδικὸ Πλανόδιον.
Β. ΣΤΟΧΟΙ-ΟΡΙΑ-ΟΡΙΣΜΟΙ
Τὸ ἱστολόγιο Ἱστορίες Μπονζάι εἶναι μιὰ διαδικτυακὴ ἐπιθεώρηση γιὰ τὸ μικρὸ διήγημα καὶ ταυτόχρονα μιὰ διαδικτυακὴ ἀνθολογία ἐν προόδῳ γιὰ τὸ συγκεκριμένο εἶδος. Εἰδικεύεται στὸ ἑλληνικὸ διήγημα καὶ ταυτόχρονα παρουσιάζει ἔγκυρες μεταφράσεις διηγημάτων στὰ ἑλληνικὰ ἀπὸ ἄλλες γλῶσσες, ἐπιδιώκοντας, ἀναλόγως τῶν μέσων ποὺ διαθέτει, τὴν μεγαλύτερη δυνατὴ ἀντιπροσωπευτικότητα. Παράλληλα, μὲ τὴ στήλη του Greek Writers In English, ἀπευθύνεται στὴν μεγάλη κοινότητα τῶν χρηστῶν τῆς ἀγγλικῆς γλώσσας, σκοπεύοντας στὴν καλύτερη γνωριμία τῆς ἑλληνικῆς διηγηματογραφίας ἀπὸ τὸ διεθνὲς φιλότεχνο κοινό.
Στὴν μεγάλη διεθνὴ συζήτηση γιὰ τὸν ποσοτικὸ καθορισμὸ τῆς ἐννοίας «μικρὸ διήγημα» τὸ ἱστολόγιο δέχεται συμβατικῶς ὡς ἀνώτατο ὅριο τὸν ἀριθμὸ τῶν 2000 λέξεων. Στὴν παρούσα ἐναρκτήρια περίοδό του γιὰ μὲν τὶς πρωτότυπες (ἀνέκδοτες) συνεργασίες στὰ ἑλληνικὰ θέτει ὡς ὅριο τὶς 750 λέξεις, ἐνῶ γιὰ τὶς ἀναδημοσιεύσεις ἀπὸ τὴν ἑλληνικὴ γραμματεία θέτει ὡς ὅριο τὶς 1500 λέξεις· τὸν ἴδιο ἀριθμὸ λέξεων (πάντα στὴ γλώσσα τοῦ πρωτοτύπου) δέχεται καὶ γιὰ τὶς μεταφράσεις. Σὲ πολὺ ἐξαιρετικὲς περιπτώσεις, μὲ κριτήρια τὴν σπανιότητα τῆς ἀντιπροσώπευσης ἢ τὴν μοναδικότητα σὲ ποιότητα τοῦ κειμένου, τὸ ὅριο αὐτὸ τῶν 1500 λέξεων θὰ μποροῦσε νὰ ἐπιμηκυνθεῖ ἕως τὶς 2000.
Τὸ ἱστολόγιο, χωρὶς νὰ ἀποκλείει καμία ἀπὸ τὶς τροπικότητες τοῦ εἴδους, ἐνθαρρύνει καὶ εὐνοεῖ ἐκεῖνες ποὺ διαθέτουν πλοκὴ καὶ χαρακτήρα ἢ χαρακτῆρες· ἔχοντας δὲ ἐπίγνωση τῶν δυσκολιῶν ποὺ γεννοῦν στοὺς ὁρισμοὺς οἱ ὁριακὲς περιπτώσεις, θεωρεῖ τὴ μυθοπλασία, τὴν καλλιτεχνικὴ δηλαδὴ ἐπινόηση καὶ κατασκευὴ τοῦ περιεχομένου μιᾶς ἱστορίας, ὡς τὸ κατ’ ἐξοχὴν συστατικὸ τῆς ἐννοίας τοῦ διηγήματος ὡς λογοτεχνικοῦ εἴδους.
Γ. ΔΟΜΗ
Τὸ ἱστολόγιο εἶναι ὀργανωμένο σὲ ἐννέα σελίδες, ἕξι κατηγορίες καὶ τέσσερεις λειτουργίες.
Ἀπὸ τὶς σελίδες, οἱ δύο ἀφοροῦν τὸ περιοδικὸ Πλανόδιον (: Πλανόδιον # [τελευταῖο τεῦχος] καὶ Πλανόδιον-Νέα), τέσσερεις ἀφοροῦν τὶς δραστηριότητες τοῦ ἱστολογίου καὶ τὴν ἐπικοινωνία μὲ τοὺς ἀναγνῶστες του (: Ταυτότητα, Συνεργασίες, Τελευταῖα νέα καὶ Ἐπικοινωνία), μία τὴν κατὰ χρονολογικὴ σειρὰ παρουσίαση ὅλων τῶν ἀναρτήσεων (Ἅπαντα), μία τὴν προτεινόμενη ἀπὸ τὸ ἱστολόγιο ἐπιλογὴ συναφῶν ἐξωτερικῶν συνδέσμων (Σύνδεσμοι (Links)»), καὶ μία τὴν ἐνημέρωση τῶν χρηστῶν τῆς ἀγγλικῆς γλώσσας διεθνῶς (In English. About Us).
Ἀπὸ τὶς ἕξι κατηγορίες, στὶς ὁποῖες καταχωρίζονται ὅλα τὰ ἄρθρα-ἀναρτήσεις τοῦ ἱστολογίου, οἱ δύο ἀφοροῦν πρόσωπα καὶ οἱ τέσσερεις «πράγματα».
Ἀπὸ τὶς δύο κατηγορίες ποὺ ἀφοροῦν πρόσωπα ἡ πρώτη καταγράφει ἀλφαβητικὰ τοὺς συγγραφεῖς καὶ οἱ δεύτερη τοὺς μεταφραστές (Μεταφραστές). Οἱ συγγραφεῖς ταξινομοῦνται σὲ τρεῖς ὑποκατηγορίες:
(1) Στοὺς συγγραφεῖς διηγημάτων στὴν ἑλληνικὴ γλώσσα (1. Συγγραφεῖς στὰ ἑλληνικά),
(2) Στοὺς συγγραφεῖς διηγημάτων σὲ ἄλλες γλῶσσες [οἱ ὁποῖοι ὑποδιαιροῦνται, μὲ τὴ σειρά τους, σὲ ἐκείνους τῶν ὁποίων τὰ ὀνόματα ἔχουν πρωτότυπη γραφὴ σὲ ὁποιoδήποτε ξένο ἀλφάβητο πλὴν τοῦ “λατινικοῦ” (κυριλλικό, ἰαπωνικό, ἀραβικό κ.λπ.) (2.1. Συγγραφεῖς σὲ ἄλλες γλῶσσες I) καὶ σὲ ἐκείνους τῶν ὁποίων τὰ ὀνόματα ἔχουν πρωτότυπη γραφὴ σὲ ἀλφάβητο ποὺ κατάγεται ἀπὸ τὸ “λατινικό” (2.2. Συγγραφεῖς σὲ ἄλλες γλῶσσες II)] καί,
(3) Στοὺς συγγραφεῖς διηγημάτων στὴν ἑλληνικὴ γλώσσα τῶν ὁποίων διηγήματα μεταφράζονται στὰ ἀγγλικά (3. Greek Writers In English).
(4) Στοὺς συγγραφεῖς διηγημάτων στὴν ἑλληνικὴ γλώσσα τῶν ὁποίων διηγήματα μεταφράζονται στὰ ἰσπανικά (4. EscritoresGriegosEnEspañol).
Ἀπὸ τὶς τέσσερεις κατηγορίες ποὺ ἀφοροῦν πράγματα, μία ἀνατρέχει στὶς γλῶσσες τῶν πρωτοτύπων (Γλῶσσες), δύο εὑρετηριάζουν τὰ διηγήματα κατὰ περιεχόμενο (Θέματα) καὶ μορφή (Τρόποι), μὲ ἀναπόφευκτη δόση ὑποκειμενισμοῦ καὶ ὅσο, φυσικά, ἐπιτρέπει ἡ ρευστὴ πεζογραφικὴ φόρμα τοῦ διηγήματος, ἐνῶ μία τέταρτη (Γιὰ τὸ διήγημα) δημοσιεύει δοκίμια, ἄρθρα, ρεπορτάζ, συνεντεύξεις ἢ ἐπιστολὲς σχετικὰ μὲ τὸ λογοτεχνικὸ εἶδος τοῦ διηγήματος.
Ἀπὸ τὶς τέσσερεις λειτουργίες τοῦ ἱστολογίου μία ἀφορᾶ τὴν ἐνημέρωση τῶν πέντε τελευταίων ἀναρτήσεων (Πρόσφατα) καὶ οἱ ἄλλες τρεῖς τὸ Ἡμερολόγιο, τὴν Ἀναζήτηση καὶ τὴν Ἐνημέρωση μέσῳ ἠλ. ταχυδρομείου τῶν ἀναγνωστῶν ποὺ ἐπιθυμοῦν νὰ ἐνημερώνονται τακτικὰ γιὰ τὶς ἀναρτήσεις τοῦ ἱστολογίου.
Δ. Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΕΝΟΣ «ΟΡΟΥ»
Προεξαγγέλλοντας τὸν Δεκέμβριο τοῦ 2009, ἀπὸ τὸ τεῦχος 47 τοῦ Πλανόδιου, τὴν ἔκδοση δύο τευχῶν ἀφιερωμένων στὸ μικρὸ διήγημα, σχολιάζαμε σὲ σχετικὸ δελτίο τύπου ποὺ κυκλοφορήσαμε:
Τὸ ὑπερμικρὸ διήγημα, μιὰ σύντομη πεζογραφικὴ φόρμα ποὺ τὰ βασικά της εἰδοποιητικὰ χαρακτηριστικὰ εἶναι ἡ πλοκὴ καὶ ὁ μικρὸς ἀριθμὸς λέξεων, ἐγκαινιάστηκε τὸ 1992 ἀπὸ τὴν ἀνθολογία τῶν Τζέημς Τόμας, Ντένις Τόμας καὶ Τὸμ Χαζούκα μὲ τίτλο «Flash Fiction». Από τότε τὸ πεζογραφικὸ αὐτὸ ὑποεῖδος τοῦ διηγήματος ἔχει πραγματοποιήσει μιὰ ἐκπληκτικὴ διαδρομὴ σὲ πολλὲς χῶρες καὶ γλῶσσες, θυμίζοντάς μας τὴν ἀνάλογη πορεία τοῦ χάικου ἐκτὸς Ἰαπωνίας. Τὴν ἐντυπωσιακὴ διάδοσή του πιστοποιοῦν τὰ πολλὰ ἱστολόγια τὰ ἀφιερωμένα σ’ αὐτὸ καὶ οἱ πολλὲς σχετικὲς ἀνθολογίες ποὺ κυκλοφοροῦν σὲ ἀρκετὲς γλῶσσες, ἐνῶ, τὸ νέο εἶδος, ἔχει ἤδη ἀρχίσει νὰ διεκδικεῖ καὶ τοὺς προγόνούς του (μὲ ἀπώτατες ρίζες ποὺ ἀνατρέχουν στὸν Αἴσωπο): Τσέχωφ, Κάφκα, Μπόρχες, Λόβκραφτ, Μπράντμπερυ, Βόνεγκατ κ.ἄ. Ἡ συντομότερη μορφή, μιὰ ἱστορία ἕξι λέξεων ὑπονοούμενης πλοκῆς, ἀποδίδεται στὸν Χέμινγουαιη: «Γιὰ πούλημα: παιδικὰ παπούτσια, ἐντελῶς ἀφόρετα».
Τὴν προσπάθεια νὰ ἐνσωματωθεῖ ἡ φόρμα αὐτὴ στὶς τοπικὲς γλῶσσες καὶ κουλτοῦρες προδίδει ἡ μέριμνα νὰ βρεθεῖ ἕνας ὅρος ποὺ νὰ ἀποδίδει τὴν διακριτότητα τοῦ εἴδους σὲ κάθε μία ἀπὸ αὐτές. Έτσι, μεταξὺ ἄλλων, ἐκτὸς ἀπὸ τὸ «Flash Fiction», ποὺ τείνει νὰ ἐπικρατήσει στὰ ἀγγλικά, θὰ δοῦμε ἀκόμα τοὺς παρακάτω ὅρους: Micro Fiction, Sudden Fiction, Nano Fiction, Short Short Story, Micro Story, Fast Fiction, Postcard Fiction, Snap Fiction (ἀγγλικά), Microfiction, Nanofiction, Fiction éclair (γαλλικά), Μicroficcion, Cuento muy corto (=Πολὺ σύντομο διήγημα), Relato de taza de café (=Ἱστορία φλιτζανιοῦ τοῦ καφέ), Relato de tarjeta postal (=Ἱστορία τῆς ταχυδρομικῆς κάρτας), Relato telefonico (=Τηλεφωνικὴ ἱστορία), Μicrorelato, Μinificcion, Relato minimo (ἱσπανικά), Kortprosa, Brat Fiktion, Pludselig Fiktion, Glimtfiktion, Lynfiktion (δανέζικα), Малая проза, Моментальная проза (ρωσικά), Flash Novella (ἰταλικά), Lynfiksjon (νορβηγικά), Kortprosa (σουηδικά).
Ἀπέναντι σὲ ὅλα αὐτά, τὸ «Πλανόδιον» εἰσηγεῖται καὶ ἐγκαινιάζει τὸν ὅρο «Μπονζάι», ἕναν πλατιὰ διαδεδομένο διεθνὴ φυτοκομικὸ ὅρο, ποὺ στὴ λογοτεχνική μας παράδοση μᾶς ὁδηγεῖ φυσιολογικὰ στὴ σολωμικὴ μεταφορά: «Ἐφάρμοσε εἰς τὴν πνευματικὴ μορφὴ τὴν ἱστορία τοῦ φυτοῦ». Σύμφωνα μὲ τὸ λεξικὸ τῆς «Βικιπαίδειας» τὸ «Μπονζάι» εἶναι τέχνη. Εἶναι ἡ τέχνη τῆς αἰσθητικῆς σμίκρυνσης τῶν δέντρων ἢ τῆς ἀνάπτυξης ξυλωδῶν φυτῶν σὲ σχήμα δέντρου, πάντοτε σὲ φορητὰ δοχεῖα. Στὶς «ἱστορίες Μπονζάι» ποὺ εἰσηγεῖται τὸ «Πλανόδιον», ἡ καλλιτεχνικὴ μὲ τὴν ὀργανικὴ ἀναλογία παραμένουν δραστικὰ ἀλληλέγγυες.
Ὁ ὅρος ἔγινε δεκτὸς πολὺ θετικὰ ἀπὸ τοὺς φίλους καὶ ἀναγνῶστες τοῦ περιοδικοῦ. Δὲν ἔλλειψαν, ὡστόσο, καὶ οἱ ἐπιφυλάξεις: ὁ ὅρος παραπέμπει σὲ μιὰ “διαστροφικὴ” φυτοκομικὴ πρακτικὴ ποὺ στόχο ἔχει τὴν παρεμπόδιση τῆς ἐλεύθερης ἀνάπτυξης τοῦ φυτοῦ μέσῳ τῆς τεχνητῆς σμίκρυνσής του, καί, ἀκόμη, ὁ ὅρος δὲν εἶναι “ἑλληνικός”.
Ὡς πρὸς τὸ πρῶτο τουλάχιστον, χωρὶς νὰ εἴμαστε εἰδικοί, εὔκολα διαπιστώσαμε πὼς πρόκειται γιὰ μιὰ πανάρχαια πρακτικὴ τῶν χωρῶν τῆς ἀνατολῆς, μέσης καὶ ἄπω, ποὺ συχνὰ συνδέεται μὲ εὐγενεῖς πνευματικὲς παραδόσεις, ὅπως εἶναι ὁ βουδισμὸς καὶ τὸ ζέν· μὲ τὴν ἄσκηση τῆς ὑπομονῆς ἢ τῆς περιστολῆς/συρρίκνωσης τῶν ἀνθρώπινων ἐλαττωμάτων τῆς ἀπληστίας καὶ τοῦ ἐγωκεντρισμοῦ. Αὐτὸ ποὺ γιὰ μᾶς, ὡστόσο, ἦταν ἀρκετό, περιοριζόταν στὴν ἀναλογικότητα μὲ τὰ οὐσιώδη χαρακτηριστικὰ τῆς μικρῆς λογοτεχνικῆς φόρμας τοῦ διηγήματος: τὴν συνοπτικότητα τῶν ἀφηγηματικῶν λειτουργιῶν, τὴν ὀργανικότητα τῶν μερῶν πρὸς τὸ σύνολο καὶ τὸν ἐπιβαλλόμενο συγγραφικὸ αὐτοπεριορισμό.
Ὅσον ἀφορᾶ, τώρα, τὴν “ἑλληνικότητα” τοῦ ὅρου, τὸ «μπονζάι» ἢ κατ’ ἄλλους «μπονσάι», εἶναι κι αὐτὸς τόσο “ἑλληνικὸς” ὅσο ἡ «μαργαρίτα», ἡ «γαρδένια», ἡ «βιολέτα», καὶ τόσα ἄλλα κοινόλεκτα ἀπὸ τὸν κόσμο τῶν φυτῶν· ὅσο καὶ τὸ «χάικου», τὸ «σονέτο», ἡ «μπαλάντα», οἱ «τερτσίνες» ἢ τὸ «πάντουμ» ἀπὸ τὸν κόσμο, πιὸ εἰδικά, τῆς λογοτεχνίας.
Στὴν πραγματικότητα εἶναι, ἐδῶ καὶ πολὺ καιρὸ, ἕνας διεθνὴς ὅρος μὲ εὐρύτατη χρήση καὶ στὴ νέα ἑλληνική, ὅπως μαρτυροῦν ἐξάλλου οἱ ἑκατοντάδες χιλιάδες ἑλληνόγλωσσες ἀναφορές του στὸ Διαδίκτυο.