Τζέιμς Τόμας, Ρόμπερτ Σάπαρντ & Κρίστοφερ Μέριλ
(James Thomas, Robert Shapard & Christopher Merrill)
Εἰσαγωγή
[στὸ Flash Fiction International –
Πολὺ μικρὲς ἱστορίες ἀπὸ ὅλον τὸν κόσμο]
Σημείωμα τοῦ μεταφραστῆ
Τὸ 1992 ὁ Ρόμπερτ Σάπαρντ καὶ ὁ Τζέιμς Τόμας βοήθησαν ὁμολογουμένως πάρα πολὺ στὴν ἐξάπλωση, συστηματοποίηση, ἀλλὰ καὶ κατηγοριοποίηση ἑνὸς εἴδους μὲ τὸ ὁποῖο σποραδικὰ εἶχαν ἀσχοληθεῖ πολλοὶ διάσημοι συγγραφεῖς τοῦ παρελθόντος, ἀλλὰ μέχρι τότε δὲν εἶχε βγεῖ στὸ προσκήνιο κανένας συγγραφέας ποὺ νὰ γράφει ἀποκλειστικὰ διηγήματα-ἀστραπὴ (Flash Fiction). Ἀπὸ τὴν ἔκδοση τῆς ἀνθολογίας τους, Flash Fiction, κι ἔπειτα, καὶ μὲ τὴν ταυτόχρονη γιγάντωση τοῦ διαδικτύου, πολλοὶ διηγηματογράφοι βρῆκαν πεδίο δόξης λαμπρὸ γιὰ νὰ ξεδιπλώσουν τὸ ταλέντο τους στὰ διηγήματα τῶν λίγων λέξεων, ὅπως ὁρίζονται τὰ διηγήματα-ἀστραπή. Τώρα, εἴκοσι τρία χρόνια μετὰ τὴν ἔκδοση ἐκείνης τῆς ἀνθολογίας, οἱ δύο παραπάνω ἀνθολόγοι —μὲ τὴν προσθήκη καὶ τοῦ καθηγητῆ, ποιητῆ καὶ συγγραφέα πολὺ μικρῶν διηγημάτων, Κρίστοφερ Μέριλ— ἐπανέρχονται μὲ μιὰ ἀνθολογία ποὺ τιτλοφορεῖται Flash Fiction International καὶ αὐτὴ τὴ φορὰ περιλαμβάνει μικρὰ καὶ πολὺ μικρὰ διηγήματα ἀπὸ ὅλο τὸν κόσμο, προσπαθώντας νὰ χαρτογραφήσει τὴν παραγωγὴ διηγημάτων-ἀστραπὴ σὲ ὅλα τὰ μήκη καὶ τὰ πλάτη τοῦ κόσμου. Ἀπὸ τὸ Βιετνὰμ καὶ τὸ Μπαγκλαντὲς ἕως τὴν Κούβα, τὸ Μεξικὸ καὶ τὶς χῶρες τῆς Νότιας Ἀμερικῆς, μὲ ἐνδιάμεσες στάσεις τὴ Μέση Ἀνατολή, τὴν Εὐρώπη καὶ τὴν Ἀφρική, οἱ Σάπαρντ, Τόμας καὶ Μέριλ ἀνακαλύπτουν τὶς «ἀστραπιαῖες» σκέψεις καὶ συναισθήματα τῶν ἀνθρώπων τῆς παγκόσμιας κοινότητας καὶ μᾶς προσφέρουν μιὰ νέα ματιὰ στὴν ἐξέλιξη αὐτοῦ του λογοτεχνικοῦ ὑπο-είδους. Ἀνάμεσά τους βρίσκεται καὶ ἕνα μεταφρασμένο διήγημα τοῦ Ἕλληνα διηγηματογράφου, Γιάννη Παλαβοῦ, προσδίδοντας ἔτσι στὴν ἀνθολογία καὶ ἑλληνικὸ ἐνδιαφέρον. Δέκα χιλιάδες ἱστορίες εἶχαν στὴ διάθεσή τους, ὅπως δηλώνουν οἱ ἴδιοι, ἀπὸ τὶς ὁποῖες, καὶ μὲ τὴ βοήθεια μιᾶς ὁμάδας ἀναγνωστῶν, ἐπέλεξαν τὶς ὀγδόντα ἕξι καλύτερες ποὺ βρῆκαν τελικὰ τὸν δρόμο τους γιὰ τὴν ἀνθολογία. Τὸ γεγονὸς καὶ μόνο ὅτι εἶχαν τόσα πολλὰ διηγήματα γιὰ νὰ κάνουν τὴν ἐπιλογή τους, κι ἐνδεχομένως πολλὰ περισσότερα, μᾶς δείχνει πὼς πλέον αὐτὸ τὸ ὑπο-είδος ἔχει καθιερωθεῖ τόσο στὴ συνείδηση τῶν συγγραφέων ὅσο καὶ τοῦ κοινοῦ καὶ ἀποτελεῖ σημαντικὸ κομμάτι τῆς λογοτεχνίας τοῦ 21ου αἰώνα.
Βασίλης Μανουσάκης
ΩΣ ΛΕΓΕΤΑΙ τὸ Flash Fiction σὲ ἄλλες χῶρες; Στὴ Λατινικὴ Ἀμερικὴ μπορεῖ νὰ λέγεται «μίκρο», στὴ Δανία «kortprosa», στὴ Βουλγαρία «mikro razkaz». Μερικὲς ἱστορίες εἶναι σὲ μέγεθος παραγράφου, ἄλλες δύο σελίδες (ὅλες εἶναι πολὺ μικρὲς ἱστορίες καὶ κάποιες πάρα πολὺ μικρές), ἀλλὰ αὐτὲς οἱ μετρήσεις δὲν μᾶς λένε πολλά. Προτιμοῦμε μεταφορὲς ὅπως τῆς Λουίζα Βαλενζουέλα:
«Συνήθως συγκρίνω τὸ μυθιστόρημα μὲ ἕνα θηλαστικό, εἴτε ἄγριο σὰν τὴν τίγρη εἴτε ἥμερο σὰν τὴν ἀγελάδα, καὶ τὸ διήγημα μὲ ἕνα πουλὶ ἢ ἕνα ψάρι, ἐνῶ τὸ μικρὸ-διήγημα μὲ ἕνα ἔντομο (ἰριδίζων στὴν καλύτερη περίπτωση).»
Ἡ δημοτικότητα αὐτῶν τῶν ἰριδιζόντων ἐντόμων ἔχει ἀνεβεῖ τὶς τελευταῖες δύο δεκαετίες περίπου. Στὶς Ἡνωμένες Πολιτεῖες, ἀνθολογίες, συλλογὲς καὶ αὐτοεκδόσεις ἔχουν πουλήσει περίπου ἕνα ἑκατομμύριο ἀντίτυπα. Ὄχι τόσα ὅσα μερικὰ εὐπώλητα βιβλία, ἀλλὰ ὁ ἀριθμὸς εἶναι ἀξιοσημείωτος παρ’ ὅλα αὐτά. Ἐπαγγελματίες ἠθοποιοὶ ἔχουν διαβάσει τέτοια διηγήματα ζωντανὰ στὸ Μπρόντγουεϊ, ἐνῶ ἡ ἀνάγνωσή τους ἔχει ἠχογραφηθεῖ γιὰ νὰ μεταδοθεῖ στὸ Ἐθνικὸ Δημόσιο Ραδιόφωνο. Στὴν Ἐλβετία, τὴν Ἰσπανία καὶ στὴν Ἀργεντινή, ἔχουν γίνει παγκόσμια συνέδρια minificcion. Στὴν Ταϊλάνδη καὶ στὶς Φιλιππίνες, ἔχουν διεξαχθεῖ διεθνῆ σεμινάρια. Μιὰ Ἀκαδημία Διηγήματος-Ἀστραπὴ ἔχει ἱδρυθεῖ στὴν Κίνα. Ἐνῶ πρόσφατα, Ἐθνικὲς Ἡμέρες Διηγήματος-Ἀστραπὴ ἔχουν καθιερωθεῖ στὴ Μεγάλη Βρετανία καὶ στὴ Νέα Ζηλανδία.
Ἔχοντας συμβάλλει στὴ δημοφιλία τοῦ διηγήματος-ἀστραπὴ ἐμεῖς οἱ ἴδιοι, μὲ τὴν ἔκδοση τῆς πρώτης συλλογῆς, μὲ τίτλο Flash Fiction τὸ 1992 καὶ τοῦ Flash Fiction Forward τὸ 2005, ἀνυπομονούσαμε νὰ φέρουμε στὸ κοινὸ ἕνα ἀκόμα βιβλίο τῶν καλύτερων πολὺ μικρῶν ἱστοριῶν τοῦ κόσμου. Περιμέναμε ὅμως τὴν κατάλληλη εὐκαιρία. Λίγα χρόνια πρίν, συγκεντρώνοντας λατινοαμερικανικὲς ἱστορίες γιὰ τὸ Sudden Fiction Latino, περάσαμε περισσότερο ἀπὸ ἕναν χρόνο ψάχνοντας σὲ βιβλιοθῆκες, βιβλιοπωλεῖα καὶ στὸ διαδίκτυο, ἀλλὰ αὐτὸ ἦταν ἕνα ἐγχείρημα διαφορετικῆς κλίμακας. Καὶ οἱ ἕξι ἤπειροι μαζὶ ἔμοιαζαν νὰ βρίσκονται ἐκτὸς πρόσβασης, ὥσπου ἕνωσε τὶς δυνάμεις του μαζί μας ὁ Κρίστοφερ Μέριλ, διευθυντὴς τοῦ Διεθνοῦς Προγράμματος Δημιουργικῆς Γραφῆς τοῦ πανεπιστημίου τῆς Ἀϊόβα καὶ γνωστὸς ποιητὴς καὶ συγγραφέας διηγημάτων-ἀστραπὴ ὁ ἴδιος.
Ὁ Κρὶς μᾶς ἔπεισε νὰ μὴ δοῦμε μόνο μέσα ἀπὸ τὰ μάτια τῆς Ἀμερικῆς, ἀλλὰ νὰ διευρύνουμε τὴν ὀπτική μας. Ὅταν ξεκινήσαμε αὐτὸ ἐδῶ το ἐγχείρημα, ἀλληλογραφώντας μὲ ἑκατοντάδες συγγραφεῖς καὶ μεταφραστὲς σὲ ὅλο τὸν κόσμο, τοὺς ζητήσαμε νὰ μᾶς ποῦν τὶς ἰδέες τους – τὶς ὁποῖες γενναιόδωρα μᾶς ἔστειλαν.
Ἄρχισαν νὰ μᾶς κατακλύζουν διηγήματα-ἀστραπή, περισσότερα ἀναγνωρίσιμα ὡς ἱστορίες, ἂν καὶ μερικὰ ἀπὸ αὐτὰ ἦταν πολὺ ἀσυνήθιστα ἢ φανταστικά. Τὸ διήγημα-ἀστραπὴ ἦταν πάντα μιὰ μορφὴ πειραματισμοῦ, γεμάτη δυνατότητες. Εἴχαμε στὰ χέρια μας ἱστορίες βασισμένες σὲ μουσικὲς ἢ μαθηματικὲς φόρμες, ἕνα μυθιστόρημα σὲ μέγεθος παραγράφου, μιὰ ἐπιστημονικὴ ἀναφορὰ γιὰ ἡφαιστειακὲς πυγολαμπίδες ποὺ πολλαπλασιάζονται σὲ νυχτερινὰ κλάμπ. Ἤμασταν ἀνοιχτοὶ σὲ ὁτιδήποτε, συμπεριλαμβανομένων ἱστοριῶν ἀπὸ τοὺς Ἀβορίγινες τῆς Αὐστραλίας (ἦταν ἀρκετὰ μικρές, ἀλλὰ ἔμοιαζαν γραμμένες γιὰ νὰ ψέλνονται – ἦταν διηγήματα-ἀστραπὴ ὅμως;) καὶ ἀρχαίων τελετουργικῶν τῶν Μάγια (τουλάχιστον οἱ μεταφράσεις ἦταν καινούριες). Καὶ οἱ πήλινες πλακέτες ἀπὸ τὴ Σουμερία, ποὺ ἔβριθαν γέλιου καὶ ζήλειας καὶ ποίησης τῆς οἰκογενειακῆς ζωῆς; Ἴσως κάποιο διαδικτυακὸ περιοδικὸ νὰ τὰ δεχόταν ὡς διηγήματα-ἀστραπὴ σήμερα. Γιὰ ἐμᾶς δὲν ἦταν ὅμως, ἀλλὰ μᾶς θύμισαν πὼς τὸ διήγημα-ἀστραπὴ δὲν γεννήθηκε στὸ διαδίκτυο.
Ὡστόσο, δὲν μποροῦμε νὰ ἀρνηθοῦμε πὼς τὸ διήγημα-ἀστραπὴ ἔχει ἀνθίσει πολὺ πιὸ γρήγορα καὶ εὐρέως καὶ ἔχει γίνει κομμάτι τοῦ σύγχρονου κόσμου μέσῳ τοῦ διαδικτύου. Ὅπως ἔχει ἐπισημάνει ὁ ἐπιμελητὴς μιᾶς κινεζικῆς ἀνθολογίας τέτοιων διηγημάτων, τὰ διηγήματα-ἀστραπὴ «ὑπάρχουν ἀνεξαρτήτως συσκευῆς καὶ εἶναι συμβατὰ μὲ τὴ σημερινὴ τεχνολογία» καὶ «ἀπολαμβάνουν μιὰ ἐλευθερία ἀπὸ τὴ λογοκρισία ποὺ δὲν ἀπαντᾶται σὲ ἄλλα μέσα μαζικῆς ἐνημέρωσης». Πέρα ἀπὸ τὶς Ἡνωμένες Πολιτεῖες, οἱ οἰκογενειακὲς ἢ παραδοσιακὲς ἱστορίες τοῦ χωριοῦ ἴσως περιλαμβάνουν τὴν εὐρύτερη οἰκογένεια καὶ νὰ εἶναι περισσότερο σατιρικές, ἐνῶ οἱ προσωπικὲς ἱστορίες βρίσκονται πιὸ κοντὰ στὴ φιλοσοφία ἢ στὸν κόσμο τῶν ἰδεῶν. Ὅσο γιὰ τὴν ἴδια τὴν ἰδέα τοῦ διηγήματος-ἀστραπή, στὸν ὑπόλοιπο κόσμο φαίνονται νὰ ἐνδιαφέρονται περισσότερο γιὰ τὴ φύση, τὸν σκοπὸ καὶ τὸ νόημά τους, ἐνῶ στὶς Ἡνωμένες Πολιτεῖες ἐπικεντρώνονται στὸ δημιουργικὸ καὶ πρακτικὸ κομμάτι, δηλαδὴ πῶς γράφονται.
Γιατί, ὅμως, νὰ μιλᾶμε γιὰ διηγήματα-ἀστραπή; Γιὰ τὸν ἴδιο λόγο ποὺ μιλᾶμε γιὰ κάθε μορφὴ τέχνης —γιὰ νὰ ἀπολαύσουμε, νὰ μοιραστοῦμε, νὰ κατανοήσουμε τοὺς ἑαυτοὺς καὶ τὴν κουλτούρα μας— κι ἐπειδὴ οἱ ἰδέες ἔχουν δύναμη. Ἀρχίσαμε νὰ ρωτᾶμε συγγραφεῖς καὶ μεταφραστὲς γιὰ τὴν ἀγαπημένη τους φράση σχετικὰ μὲ τὸ διήγημα-ἀστραπὴ καὶ λάβαμε ἀπαντήσεις ἀπ’ ὅλο τὸν κόσμο. Πολλοὶ μᾶς ἔστειλαν χωρία Ἀμερικανῶν συγγραφέων καὶ στοχαστῶν – ἐνῶ διάβαζαν καὶ ἐμᾶς. Στὴν πραγματικότητα, ἔχει ξεκινήσει μιὰ παγκόσμια συζήτηση σχετικὰ μὲ τὰ διηγήματα-ἀστραπή. Θὰ βρεῖτε ἕνα μέρος στὸ τέλος αὐτῆς τῆς ἀνθολογίας ὑπὸ τὸν τίτλο «Θεωρία Διηγημάτων-Ἀστραπή» – μεγάλες ἰδέες σὲ μικροσκοπικοὺς χώρους, ἀκόμα καὶ σὲ μέγεθος μιᾶς σειρᾶς (εἴτε μὲ βαθυστόχαστες, προκλητικές, χιουμοριστικές, ἢ στὶς καλύτερες περιπτώσεις… ἰριδίζουσες).
Πηγή: Ἀπὸ τὸ Flash Fiction International, ἐπιμ. James Thomas, Robert Shapard καὶ Christopher Merrill, W.W. Norton & Company, Νέα Ὑόρκη, Λονδίνο, 2015, σσ. 21-23. Πρώτη δημοσίευση τῆς μετάφρασης στὸ Ἡρὼ Νικοπούλου & Γιάννης Πατίλης Ἱστορίες Μπονζάι ’15. 61 Μικρὰ Διηγήματα. Μιὰ ἀνθολογία (ἐκδ. Γαβριηλίδης, Ἀθήνα, 2015).
Τζέιμς Τόμας (James Thomas). Ἱδρυτὴς τῆς ἐπιθεωρήσεως Quarterly West τοῦ πανεπιστημίου τῆς Γιούτα καὶ συγγραφέας τῆς συλλογῆς ἱστοριῶν Pictures, Moving. Διδάσκει δημιουργικὴ γραφὴ (πεζογραφία) στὸ πανεπιστήμιο τῆς Γιούτα τῶν ΗΠΑ. Μὲ τὸν Robert Shapard ἐπιμελήθηκαν σειρὰ ἀνθολογιῶν μικροῦ διηγήματος (Flash καὶ Sudden Fiction).
Ρόμπερτ Σάπαρντ (Robert Shapard). Διηγηματογράφος. Διηύθυνε τὴν ἐπιθεώρηση Western Humanities τοῦ πανεπιστημίου τῆς Γιούτα. Διδάσκει λογοτεχνία καὶ δημιουργικὴ γραφὴ (πεζογραφία) στὸ πανεπιστήμιο τῆς Χαβάης. Μὲ τὸν James Thomas ἐπιμελήθηκαν σειρὰ ἀνθολογιῶν μικροῦ διηγήματος (Flash καὶ Sudden Fiction).
Κρίστοφερ Μέριλ (Christopher Merrill). Ποιητής, δοκιμιογράφος, δημοσιογράφος καὶ μεταφραστής. Διευθύνει τὸ διεθνὲς πρόγραμμα δημιουργικῆς γραφῆς τοῦ πανεπιστημίου τῆς Ἀϊόβα.
Μετάφραση ἀπὸ τὰ ἀγγλικά:
Μανουσάκης, Βασίλης (Ἀθήνα, 1972). Ποίηση, διήγημα, μετάφραση. Σπούδασε Ἀγγλικὴ Φιλολογία. Διδάσκει μετάφραση στην Ἑλληνοαμερικανικὴ Ἔνωση. Βιβλία του: Μιᾶς σταγόνας χρόνος (ποίηση, 2009), Ἀνθρώπων ὄνειρα (διηγήματα, 2010), Εὔθραυστο ὅριο (ποίηση, 2014). Συμμετεῖχε στὴν ἐπιμέλεια τῶν τριῶν ἀφιερωμάτων τοῦ περιοδικοῦ Πλανόδιον γιὰ τὸ Ἑλληνικὸ καὶ το Ἀμερικανικὸ μικροδιήγημα/μπονζάι.
Filed under: ΑΝΑΦΟΡΕΣ,Μανουσάκης Βασίλης,Merrill Christopher,Shapard Robert,Thomas James | Τὰ σχόλια στὸ Τόμας (Thomas), Σάπαρντ (Shapard) & Μέριλ (Merrill): Εἰσαγωγή στὸ Flash Fiction International ἔχουν κλείσει