.
.
Ἄνχελ Ὀλγόσο (Ángel Olgoso)
.
Μιὰ συνέντευξη στὴ Νάνσυ Ἀγγελῆ
γιὰ τὸ ἱστολόγιο «Πλανόδιον-Ἱστορίες Μπονζάι»
.
ΝΩΡΙΣΑ τὸν Ἄνχελ Ὀλγόσο περίπου δυὸ χρόνια πρὶν τὴν συνάντησή μας μὲ σάρκα καὶ ὀστά. Ἐννοῶ ὅτι τὸν γνώρισα πρῶτα πνευματικὰ καὶ ἐξ ἀποστάσεως, ὅπως συμβαίνει κάθε φορὰ ποὺ ὡς ἀναγνῶστες ἀνοίγουμε ἕνα βιβλίο. Βρισκόμασταν ἕνα βράδυ σ’ ἕνα μπὰρ τῆς ὁδοῦ Martínez de la Roa ὅταν ρώτησα τὸν Χουὰν Κάρλος Φρίεμπε (ποιητὴ τῆς Γρανάδας, ἐπίκεντρο κάθε συντροφιᾶς καὶ πραγματικὴ «ἐγκυκλοπαίδεια» ὅσον ἀφορᾶ στὴν πυρετώδη πολιτιστικὴ δραστηριότητα τῆς πόλης) ποιὸς σύχρονος διηγηματογράφος ἀξίζει κατὰ τὴ γνώμη του νὰ ἐκδοθεῖ στὰ ἑλληνικά. Ἤπιε μιὰ γερὴ ρουφηξιὰ παγωμένης μπύρας καὶ εἶπε χωρὶς δεύτερη σκέψη: Ἄνχελ Ὀλγόσο. Στὰ δυὸ αὐτὰ χρόνια ποὺ προηγήθηκαν τῆς «πραγματικῆς» μας συνάντησης διάβασα ἀργὰ καὶ μεθοδικὰ τὰ ἔργα καὶ τὶς πράξεις τοῦ ἄγνωστου αὐτοῦ συγγραφέα καὶ τὰ ἀγάπησα μὲ μιὰ ἔνταση ποὺ φούντωνε προοδευτικά. Μιὰ ἠλεκτρονικὴ ἀλληλογραφία καὶ μιὰ φιλία ξεκίνησαν ἐπιβεβαιώνοντας τὴν περίφημη συστολὴ τοῦ Ἄνχελ Ὀλγόσο, ἀλλὰ καὶ τὴν διακριτικὴ γοητεία —τόσο κομψή— τῆς πένας καὶ τοῦ χαρακτήρα του. Στὴν συνέντευξη ποὺ μοῦ παραχώρησε δὲν ἦταν σύντομος, ἀλλὰ εἰλικρινὴς καὶ χειμαρρώδης. Ὅσο γιὰ τὴν συνάντησή μας, αὐτὴ πραγματοποιήθηκε ἀργότερα, ἔχοντας ἐξασφαλίσει ὁ ἴδιος ὅλες τὶς προϋποθέσεις ποὺ θὰ τὴν ἔκαναν ἐγγυημένα ἐπιθυμητὴ καὶ πραγματικὰ ἀναπόφευκτη. Ἰδοὺ οἱ σκέψεις καὶ τὰ λόγια κάποιου ποὺ ἔχει τὸ ταλέντο ν’ ἀντιστρέφει τοὺς κανόνες τοῦ παιχνιδιοῦ.
Ν.Α.
* * *
.
Ν.Α.: Ἂς πάρουμε τὰ πράγματα ἀπ’ τὴν ἀρχή. Πῶς ἀσχοληθήκατε μὲ τὸ γράψιμο;
Α.Ο.: Τὸ φταίξιμο εἶναι τῆς ὑπέροχης βιβλιοθήκης τοῦ Κολεγίου «La Salle» τῆς Γρανάδα, στὸ ὁποῖο φοίτησα τρία χρόνια ὡς οἰκότροφος στὶς ἀρχὲς τοῦ ‘70. Περνοῦσα ἀπὸ τὴν ἀνάγνωση βιογραφιῶν σ’ αὐτὴ διασκευασμένων κλασικῶν ἔργων, ἀπὸ τὰ βασανιστήρια τῶν μαρτύρων, στὶς περιπέτειες τῶν Πέντε Φίλων τῆς Enid Blyton. Ἄρχισα νὰ ξεχωρίζω στὶς σχολικὲς ἐκθέσεις. Τὸ 1973, σὲ ἡλικία δώδεκα ἐτῶν κέρδισα τὸν πρῶτο μου διαγωνισμὸ ποὺ διοργάνωνε ἡ Ἕνωση Ἀλπινιστῶν τῆς Ἀνδαλουσίας. Ἔπρεπε νὰ διηγηθοῦμε μιὰ ἐκδρομὴ στὸ βουνό. Ἐγὼ δὲν εἶχα πάει ποτέ, κι ἔτσι ἐπινόησα μία ἀπ’ τὴν ἀρχὴ ὣς τὸ τέλος καὶ κέρδισα. Ἴσως τότε ν’ἄρχισα νὰ κατασκευάζω ἱστορίες, νὰ κατανοῶ τὴν δύναμη τῆς φαντασίας, τὴν ἀκαταμάχητη γοητεία τοῦ παιχνιδιοῦ της. Μιὰ μέρα τράβηξα ἀπὸ τὴν βιβλιοθήκη τὴν συλλογὴ «La casa encendida» τοῦ Luis Rosales, ἡ ὁποία μοῦ μετέδωσε στιγμιαῖα τὴ φλόγα τῆς δημιουργίας, τὴν ἀπόλαυση τῆς λέξης, τῆς ποιητικῆς εἰκόνας. Βλέπω ἀκόμα μὲ μεγάλη τρυφερότητα τὸν ἑαυτό μου, στὸ κρεβάτι τοῦ τεράστιου κοιτώνα νὰ γράφει στίχους μὲς στὴ νύχτα σ’ ἕνα μικροσκοπικὸ τετραδιάκι κάτω ἀπὸ τὰ σεντόνια ἔχοντας μόνο τὸ φῶς ἑνὸς φακοῦ. Ὁ ποιητικὸς πυρετὸς συνεχίστηκε γιὰ κάμποσα χρόνια μέχρι ποὺ τὸ 1978 ξαναένιωσα τὴν αὐθόρμητη φλέξη ποὺ μοῦ προκάλεσε ἡ ἀνάγνωση τῆς «Antologia de la literatura fantastica» τῶν Μπόρχες, Μπιόι καὶ Ὀκάμπο. Ἐκεῖνο τὸ βιβλίο μὲ μόλυνε μιὰ γιὰ πάντα μὲ τὸ μικρόβιο τῆς φανταστικῆς σύντομης ἀφήγησης. Θυμᾶμαι πολὺ καθαρὰ ὅτι τὸ πρῶτο μου ἐγχείρημα ἦταν ἕνα μικροδιήγημα, μιὰ παραλλαγὴ τοῦ φημισμένου «Sola y su alma» τοῦ βορειοαμερικανοῦ Thomas Bailey Aldrich, τὸ ὁποῖο συμπεριλαμβάνονταν στὴν ἐν λόγῳ συλλογή.
Τὸ διάστημα ἀπὸ τὸ 1980 μέχρι τὸ 1995 μὲ θυμᾶμαι νὰ φλέγομαι ἀπὸ δημιουργικὴ ἐνέργεια. Ἔνιωθα τὴν ἰσχυρὴ ἔξαψη τῆς ἀνακάλυψης τοῦ κόσμου, τῆς αἴσθησης ἐπείγουσας ἀνάγκης ποὺ μοῦ προκαλοῦσε ἡ φανταστικὴ ζωή, τῆς ξέφρενης καὶ ἐλεύθερης δημιουργίας. Ἔνιωθα τὴν παράφορη ἀπόλαυση τοῦ νὰ γράφει κανεὶς μὲ τὴν πιὸ ἀλλόκοτη πένα. Ἔνιωθα, σὲ τελικὴ ἀνάλυση, σὰν τὸν «ἐργάτη τοῦ ὀνείρου» τοῦ Σαλβατόρε Κουασιμόδο. Στὴ διάρκεια ἐκείνων τῶν δεκαπέντε χρόνων —μὲ μιὰ νεανικὴ αὐθάδεια ποὺ μὲ ἔκανε νὰ ὑπερπηδῶ τὴν ἀληθοφάνεια, τὴν τεκμηρίωση, τοὺς γλωσσολογικοὺς κανόνες καὶ τὴν ἴδια τὴν ὕπαρξη ἢ μὴ τῶν λέξεων— ἔγραψα τὶς συλλογὲς «Nubes de piedra», «Los días subterráneos», «La hélice entre los sargazos», «Cuentos de otro mundo» καὶ δυὸ ὁμάδες διηγημάτων («Gabinete victoriano» καὶ «Cuentos del fumadero»), τὰ ὁποῖα θὰ συμπεριλαμβάνονταν ἀργότερα στὸ βιβλίο «Los líquenes del sueño». Ὅπως κι ἂν ἔχει καὶ παρὰ τὸν πλοῦτο τῶν «ἀποσκευῶν» μου, χρειάστηκε νὰ περάσουν εἴκοσι χρόνια —μέχρι τὸ 1999— πρὶν τὰ ἔργα μου τυπωθοῦν ἀπὸ ἐκδοτικοὺς οἴκους σὰν αὐτοὺς ποὺ βλέπουμε στὶς βιτρίνες τῶν βιβλιοπωλείων. Ὅμοια μὲ τὸν Wallace Stevens, ἔτσι κι ἐγὼ σκεφτόμουν ὅτι ὁ κόσμος ποὺ πλάθει κανεὶς μὲ τὴν φαντασία του εἶναι ὁ πιὸ καλὰ καθορισμένος, ἀλλὰ διψοῦσα πλέον νὰ τὸν μοιραστῶ μὲ τοὺς ἀναγνῶστες.
.
Ν.Α.: Πολλοὶ ἀπὸ τοὺς κριτικοὺς καὶ ἀναγνῶστες σας ἔχουν ἐντάξει τὸ ἔργο σας στὴν κατηγορία «φανταστικὰ διηγήματα». Συμφωνεῖτε μ’ αὐτὸν τὸν χαρακτηρισμό;
Α.Ο.: Ἀπολύτως. Ὁ Miguel Ángel Muñoz, γιὰ παράδειγμα, θεωρεῖ ὅτι ἡ συνολικὴ ἀνάγνωση τοῦ ἔργου μου ἀποτελεῖ μιὰ ἐγκυκλοπαίδεια τοῦ φανταστικοῦ λογοτεχνικοῦ εἴδους, στὴν ὁποία βρίσκει κανεὶς παραδείγματα ὅλων των κατηγοριῶν του νὰ ἐναλάσσονται στὰ βιβλία μου «Cuentos de otro mundo», «Los demonios del lugar», «Astrolabio» καὶ «La máquina de languidecer». Ἀναγνωρίζω ὅτι μ’ ἀρέσει τὸ ἀσυνήθιστο, ὅτι νιώθω ἄνετα μπροστὰ στὸ παράξενο, ὅτι δὲν μὲ ἐνδιαφέρει νὰ διηγηθῶ —οὔτε καὶ ξέρω νὰ τὸ κάνω— αὐτὸ ποὺ συμβαίνει κάθε μέρα σ’ ὅλο τὸν κόσμο. Δὲν καλλιεργῶ, ὡστόσο, τὸ φανταστικὸ εἶδος ἀπὸ καπρίτσιο καὶ μόνο. Τὸ κάνω ἀναπόφευκτα γιατὶ ἀπαντᾶ στὴν προσωπική μου σύλληψη τῆς πραγματικότητας. Εἶναι παράξενος ὁ τρόπος μὲ τὸν ὁποῖο βλέπω τὰ πράγματα καὶ ἡ πραγματικότητα εἶναι ἀκόμα πιὸ παράξενη. Ὁ Προὺστ ἔλεγε ὅτι ἡ πραγματικὴ ἀνακάλυψη δὲν συνίσταται στὴν ἀναζήτηση νέων τοπίων, ἀλλὰ στὴν κατοχὴ μιᾶς νέας ματιᾶς. Ἡ δική μου εἶναι μιὰ λογοτεχνία φανταστική, διαστρέβλωσης τοῦ πραγματικοῦ μὲ μιὰ ἐμμονικὴ ἀρέσκεια πρὸς μιὰ θεματικὴ ποὺ προκαλεῖ προσδοκία καὶ ἴλιγγο, μιὰ θεματικὴ ἀσυνήθιστη καὶ ἀνησυχητική. Ἡ φανταστικὴ ἀφήγηση μοῦ ἐπιτρέπει νὰ δραπετεύω ἀπὸ τὸ πασιφανές, τὸ κοινότυπο, τὸ μπανάλ, ἀπὸ τὸ τόσο περιορισμένο ρεπερτόριο ποὺ ἔχει αὐτὸ ποὺ ὁ Eça de Queirós ἀποκαλοῦσε «ἀσυνάρτητη τυραννία τῆς πραγματικότητας». Ἡ φανταστικὴ λογοτεχνία μᾶς ἐπιτρέπει νὰ πλησιάσουμε μὲ ἀναρίθμητους τρόπους στὸν ἀντίποδα τῶν πραγμάτων. Πρόκειται γιὰ ἕναν κόσμο μὲ ἄπειρες πιθανότητες, ἕναν κόσμο ὁ ὁποῖος βρίσκεται ἀντιμέτωπος μὲ τὸν πραγματικὸ κόσμο καὶ μπορεῖ ἐξαιτίας αὐτοῦ νὰ προκαλέσει μιὰ τεράστια σύγκρουση ἢ μιὰ ἁπλὴ ἀντίθεση, ἀλλὰ ἀπ’ αὐτὸ τὸ χτύπημα ἀπορρέει μιὰ βροχὴ ἀπὸ σπίθες ποὺ φωτίζουν τὶς φτωχὲς ζωές μας.
Τὸ λῆμμα μου θὰ ἦταν: προσπαθῶ —μὲ μεγάλη εὐχαρίστηση— νὰ σκεφτῶ πράγματα τὰ ὁποῖα σκέφτομαι ὅτι δὲν θὰ σκεφτοῦν οἱ ἄλλοι. Ναί, πάντα μὲ ὠθοῦσε τὸ φανταστικό, τὸ ἐνδεχόμενο νὰ γίνει δυνατό το ἀδύνατο, ἡ παραβίαση τῆς φυσικῆς τάξης, ἡ ἀπελευθέρωση τοῦ ἀναγνώστη ἀπὸ τὴν πεζή, τὴν κοινότυπη καὶ ἀναπόφευκτη φυλακὴ τῆς καθημερινότητας, τὸ ἄνοιγμα νέων προοπτικῶν, νέων διαστάσεων. Ἡ λογικὴ δὲν ἐξαντλεῖ τὶς πιθανὲς ἀπαντήσεις καὶ τὸ φανταστικὸ δὲν ἀρνεῖται τὴν πραγματικότητα, παρὰ διευρύνει τὸ κέντρο ἑστίας πάνω σ’ αὐτὴν καὶ εἶναι ὑπὸ τὸ φῶς του ποὺ ἔχουμε τὴν δυνατότητα νὰ δοῦμε ἄγνωστες ὀπτικὲς γωνίες, ἀπομακρυσμένες γωνίες ποὺ παραμένουν στὴ σκιά.
.
Ν.Α.: Τί πυροδοτεῖ τὰ διηγήματά σας;
Α.Ο.: Μὲ ἀφορμὴ μιὰ παρόρμηση, μιὰ ἐπαναλαμβανόμενη ἰδέα, ἕνα ὄνειρο, μιὰ εἰκόνα, μιὰ ἀνάμνηση, ἕναν τίτλο, ἀρχίζω νὰ ἀποκλείω τὸ πραγματικὸ ἀπ’ αὐτὸ τὸ φευγαλέο ὅραμα (γιὰ τὴν ἀκρίβεια, ἡ ἐμμονικὴ ἄρνηση τοῦ πραγματικοῦ, ἡ νομιμοποίηση τοῦ ἀδύνατου, εἶναι ἕνας ἀπὸ τοὺς ἀκρογωνιαίους μου λίθους. Ὁ ἄλλος θὰ ἦταν ἡ ἔκπληξη καὶ ἡ ἀνησυχία τοῦ ἀναγνώστη, τὸ νὰ τὸν κάνω νὰ χάσει τὸ ἔδαφος κάτω ἀπ΄τὰ πόδια του). Στὴ συνέχεια δουλεύω μὲ συνείδηση πάνω σε κάθε διήγημα, σὰν ἀργυροτεχνίτης, σὰν ἕνα γλυπτὸ στὸ ὁποῖο ἀφιερώνομαι ψυχὴ καὶ σώματι. Ὅσο τὸ προικίζω μὲ ἀληθοφάνεια καὶ τὸ χρωματίζω μὲ λεπτομέρειες, κυνηγῶ τὴν τέλεια, ἀκριβῆ, ἀπρόβλεπτη λέξη, ἐκεῖνον τὸν ἐκφραστικὸ ὅρο, γραφικὸ ἢ παράξενο, ὁ ὁποῖος μοιάζει νὰ ταιριάζει ἀπόλυτα στὴν διήγηση, αὐτὴν τὴν λέξη ποὺ ἀκτινοβολεῖ σὰν πυγολαμπίδα, ποὺ ἔχει τὴν δύναμη νὰ προμηνύει κόσμους, νὰ ἐπικαλεῖται πραγματικότητες, νὰ δημιουργεῖ συναισθήματα. Λίγες φορὲς εἶναι μιὰ πυρετικὴ διαδικασία, τὶς περισσότερες πρόκειται, ἀντίθετα, γιὰ μιὰ πειθαρχημένη ἐργασία στὴν ὁποία τὸ ἀποτέλεσμα ἀποκαλύπτεται μονάχα στὸ τέλος τῆς διαδρομῆς. Τὸ μόνο ποὺ χρειάζομαι εἶναι ἄφθονος χρόνος, χωρὶς περικοπές, γιατί ἐπιπλέον γράφω πολὺ ἀργὰ (ἡ βραδύτητά μου σ’ αὐτὴν τὴν περίπτωση εἶναι περισσότερο ἐλάττωμα, παρὰ ἀρετή). Γράφω τὸ ἕνα διήγημα μετὰ τὸ ἄλλο, χωρὶς νὰ σκέφτομαι ἂν θὰ ἀποτελέσουν ἕνα βιβλίο καὶ μοῦ εἶναι τελείως ἀδιάφορο ἂν τὰ δένει ἢ ὄχι ἕνας κοινὸς ἱστός, σύμφωνα μ’ αὐτὸ τὸ παράλογο στερεότυπο. Μερικὲς φορές, a posteriori, εἶναι πιθανὸ νὰ βρῶ μιὰ κοινὴ κλωστὴ ποὺ νὰ τὰ δένει ἐλαφρῶς μεταξύ τους: γιὰ παράδειγμα, ἡ ἀλλόκοτη, σκοτεινὴ καὶ ἀσφυκτικὴ ἀτμόσφαιρα ποὺ διακρίνει τὰ διηγήματα τοῦ βιβλίου «Los demonios del lugar», στὰ ὁποῖα κυριαρχεῖ ἡ θέαση τοῦ διπλανοῦ μας, ὣς τὸν πιὸ ἐκλεπτυσμένο ἀπὸ τοὺς βασανιστές, ἀποτέλεσε ἀσυναίσθητα τὸν καρπὸ μιᾶς σειρᾶς ἀτυχῶν ζωτικῶν ἐμπειριῶν.
.
Ν.Α.: Κατὰ πόσο δυσκολεύει τὸν συγγραφέα μικροδιηγημάτων ἡ ἐπιδίωξη τοῦ λεγόμενου «ἑρμητικὰ κλειστοῦ φινάλε» τῶν σύντομων ἀφηγήσεων;
Α.Ο.: Μὲ ἐξαίρεση τὸ τελευταῖο βιβλίο ποὺ δημοσίευσα, «Las frutas de la luna», καὶ τὸ τελευταῖο ποὺ ἔγραψα , «Breviario Negro», στὰ ὁποῖα ἀρχίζουν νὰ κάνουν τὴν ἐμφάνισή τους κάπως πιὸ ἀνοιχτὰ φινάλε, ἡ πλειοψηφία τῶν διηγημάτων μου φιλοδοξεῖ νὰ ἐπιτύχει αὐτὸ τὸ τέλος ποὺ ὁλοκληρώνει μιὰ ἱστορία. Καί, λογικά, εἶναι τὸ πρῶτο ποὺ ἔχω κατὰ νοῦ πρὶν ξεκινήσω νὰ δουλεύω πάνω σ’ ἕνα διήγημα. Δὲν ξεχνάω, ὡστόσο, ὅτι κάθε ἕνα ἀπ’ αὐτὰ ὀφείλει νὰ ἀποκρυσταλλώνεται μὲ βάση τὴν ἐσωτερικὴ ἀνάγκη ποὺ ὁρίζει τὴν ἔκτασή του, τὴν δομή του, τὴν ἀφηγηματικὴ φωνὴ καὶ τὸν ρυθμό του. Ὄντας ὁ τρόπος ποὺ βλέπω τὰ διηγήματα αὐτὸς ἑνὸς μηχανισμοῦ ἀκριβείας στὸν ὁποῖο δὲν λείπει, οὔτε περισσεύει λέξη, αὐτὸς μιᾶς μετρημένης μπουκιᾶς, μιᾶς συμπυκνωμένης καὶ ἔντονης μινιατούρας, ἑνὸς ἀποσταγμένου κειμένου, ἀναγκαστικά το τέλος πρέπει νὰ «κλειδώσει» στὴν ἐντέλεια. Εἶναι ἡ λογικὴ ἐφαρμογὴ τοῦ περίφημου «μοναδικοῦ τεχνάσματος» τοῦ Πόε, πρὸς τὴν πραγματοποίηση τοῦ ὁποίου πρέπει νὰ τείνουν ὅλα τα στοιχεῖα τοῦ διηγήματος. Σ’ αὐτὸ ἀναφέρεται ὁ Πάμπλο Νερούδα ὅταν μιλάει γιὰ τὴν «μαθηματικὴ ὁμίχλη» τοῦ Πόε, ἐπικαλούμενος τὸν ὡρολογιακὸ μηχανισμὸ τῶν κειμένων του, τὴν ὕψιστη σημασία τῆς σχολαστικότητας τῆς κατασκευῆς του.
Γιὰ πάνω ἀπὸ τρεῖς δεκαετίες, ἄλλη μιὰ κρίσιμη πλευρὰ καθόρισε τὰ φινάλε τῶν διηγημάτων μου: ἡ ἔκπληξη, τὸ ἀναπάντεχο καὶ παιχνιδιάρικο κλείσιμο ποὺ ἀποσυγκεντρώνει τὸν ἀναγνώστη. Στὰ τελευταῖα μου βιβλία ἴσως τὸ στοχεῖο τῆς ἔκπληξης νὰ ἔγινε πιὸ ὑπολανθάνον, τὸ τελειωτικὸ χτύπημα νὰ μαλάκωσε, ἂν καὶ πάντα ἔχω ἀδυναμία στὰ ἀναπάντεχα κλεισίματα —ὑπὸ τὸν ὄρο νὰ ἔχουν συνοχή— γιατί αὐτὲς οἱ ἀπότομες στροφές, αὐτὲς οἱ ἀποθεώσεις, αὐτὲς οἱ μικροσκοπικὲς ἐνδορρήξεις, ἐπιτρέπουν τὴν ἐνίσχυση τοῦ συναισθήματος ποὺ προκλήθηκε, τὴν ἐπίλυση ἢ τὸν πολλαπλασιασμὸ τοῦ ζητήματος ὑπὸ ἀνάλυση καί, πάνω ἀπ’ ὅλα, τὴν ἀνατροπὴ τοῦ διηγήματος, ξαναδιαβάζοντάς το μὲ φορὰ ἀντίθετη ἀπὸ τὸ φῶς αὐτοῦ τοῦ φινάλε ποὺ δὲν θ’ ἀφήσει ἀδιάφορο τὸν ἀναγνώστη. Σύμφωνα μὲ τὸν Μπόρχες, ἂν τὸ τέλος εἶναι ἀπροσδόκητο καὶ ἀναπόφευκτο, καλύτερα. Σύμφωνα μὲ τὸν Edmundo Valadés, εἶναι σὰν νὰ πατᾶ κανεὶς τὴν οὐρὰ ἑνὸς σκορπιοῦ προκειμένου νὰ μάθει τὶς ἀκριβεῖς διαστάσεις του.
.
Ν.Α.: Ἂν ἔχω καταλάβει καλά, εἶστε ἕνας «ἐρημίτης» κατὰ κάποιο τρόπο. Ὑποκαθιστᾶ ἡ ἐξωτερικὴ γαλήνη μιὰ ταραχώδη ἐσωτερικὴ ζωή;
Α.Ο.: Εἶναι ἀλήθεια ὅτι ἔχω κάμποσους περιορισμοὺς (τρομερὴ συστολή, ἑρμητικὰ κλειστὸ χαρακτήρα, ὀκνηρία ὅσον ἀφορᾶ στὴν ἐμπορικὴ ἀξιοποίηση), ἀλλὰ συνεχίζω νὰ πιστεύω ὅτι ἡ ἀφάνεια εἶναι κομψὴ καὶ ὅτι τὸ μοναδικὸ καθῆκον ἑνὸς συγγραφέα εἶναι νὰ ἀναζητᾶ τὴν λογοτεχνικὴ ὑπεροχή. Ἀφιερώθηκα ἀποκλειστικὰ γιὰ δεκαετίες στὴν καλλιέργεια τοῦ μικροῦ μου κήπου ἀπὸ διηγήματα μ’ ἕνα πάθος ἤρεμο καὶ μοναχικό, ὄχι ἀπὸ ἀλαζονεία καλλιτεχνικῆς καθαρότητας —ἢ τουλάχιστoν ὄχι μόνο— παρὰ γιατί, στὴν ἀφέλειά μου, σκεφτόμουν ὅτι ἕνας συγγραφέας ὀφείλει νὰ περιορίζεται ἁπλῶς στὸ γράψιμο καὶ νὰ μὴ χάνει χρόνο μὲ θορυβώδεις κοινωνικὲς δραστηριότητες ἢ ἐμπορικῆς προώθησης: ἀπ’ αὐτὸ συνάγεται ὅτι οἱ καρποὶ τῆς τέχνης καὶ τῆς φαντασίας ὀφείλουν νὰ ὡριμάζουν στὸ σκοτάδι τῆς ἡσυχίας, τῆς ἠρεμίας καὶ τῆς μοναξιᾶς.
Περισσότερο ἀπὸ τὸ νὰ ὑποκαθιστᾶ ἡ ἐξωτερικὴ γαλήνη τὴν ἐσωτερικὴ ταραχή, ἔχουν ἀμοιβαία ἀνάγκη ἡ μιὰ τὴν ἄλλη. Μοῦ εἶναι πολὺ δύσκολο νὰ δημιουργήσω ἂν δὲν βασίζομαι πάνω σ’ ἕνα «μαξιλάρι» ἡσυχίας καὶ ρουτίνας. Δὲν θὰ μπορύσα μὲ ἄλλο τρόπο νὰ διατρέξω αὐτὸ τὸ μυστηριῶδες μονοπάτι ποὺ ὁδηγεῖ πρὸς τὸ ἐσωτερικὸ γιὰ τὸ ὁποῖο μιλοῦσε ὁ Novalis, γιατί σύμφωνα μ’ ἐκεῖνον εἶναι μέσα μας καὶ ὄχι κάπου ἄλλου ἐκεῖ ποὺ βρίσκεται ἡ αἰωνιότητα τῶν κόσμων, τὸ παρελθὸν καὶ τὸ μέλλον. Ὡστόσο, κυρίως τώρα —πάνω ἀπ’ ὅλα στὶς χῶρες τῆς Νότιας Εὐρώπης— ποὺ διανύουμε μιὰ τεταμένη, δραματικὴ καὶ σκοτεινὴ ἐποχή, ὁ συγγραφέας ὀφείλει ἴσως νὰ κοιτάζει τὸ πραγματικὸ μὲ ἀνοιχτὰ μάτια, νὰ παλεύει γιὰ κάθε μόριο φαντασίας, νὰ ἐπιστρέψει στὶς λέξεις (οἱ ὁποῖες ἔχουν χάσει τὴ σημασία τους, ὑφιστάμενες καθημερινὴ κακοποίηση ἀπὸ τὴν πολιτικὴ καὶ οἰκονομικὴ ἐξουσία) τὴν ὀμορφιά τους, τὴν αὐθεντικότητά τους, τὸ φαντασιακό τους φορτίο, τὴν γνήσια λάμψη τους.
Σὲ τελικὴ ἀνάλυση, καθένας ἔχει τὴν δική του προσωπικότητα καὶ τὸν δικό του τρόπο γραφῆς, κάτι ποὺ δὲν μπορεῖ κανεὶς νὰ ἀποφύγει. Θυμᾶμαι μὲ χαμόγελο τὰ λόγια μὲ τὰ ὁποῖα ὁ Miguel Ángel Muñoz ἔκλεισε τὴν παρουσίαση τοῦ βιβλίου μου «Los líquenes del sueño»: «Πιστεύω ὅτι δὲν πρέπει νὰ εἶναι εὔκολο νὰ εἶναι κανεὶς ὁ Ὀλγόσο, νὰ συμβιώνει μὲ τοὺς ἐφιάλτες του καὶ τὴν ἀλλόκοτη τελειομανία του. Ἐμεῖς εἴμαστε τυχεροὶ γιατί μὴ ὄντας ὁ Ὀλγόσο, μποροῦμε νὰ φτάσουμε ὅσο πιὸ κοντὰ σ’ αὐτὸν εἶναι δυνατό, χωρὶς νὰ βλάψουμε τὴν ὑγεία μας: μποροῦμε νὰ τὸν διαβάσουμε.»
.
Ν.Α.: Ἀποτελεῖ το νὰ γράφει κανεὶς γιὰ τὸ ἀόρατο, τὸ ἀνησυχητικό, τὶς παράλληλες πραγματικότητες, μιὰ πράξη φυγῆς ἀπ’ αὐτὴν τὴν πραγματικότητα ποὺ μᾶς περιβάλλει, ἢ ἀντίθετα, τὴν ἐπιβεβαιώνει;
Α.Ο.: Δὲν πρόκειται γιὰ κάποιο σχέδιο ἀπόδρασης, γιὰ κάποια φυγή (κι ἂν ἦταν θὰ ἦταν ἀπὸ τοὺς κοινοὺς τόπους), οὔτε κὰν γιὰ μιὰ ταπεινὴ μαγεία ἐνάντια στὴν καταπίεση μιᾶς πεζῆς, ἀσφυκτικῆς ἢ καταθλιπτικῆς πραγματικότητας. Πρόκειται, σὲ κάθε περίπτωση, γιὰ μιὰ ἀποκάλυψη, ἕναν διαφωτισμὸ (ὁ Félix Grande μάντεψε σωστά, ὅταν ἀναγνώρισε τὰ μικρῆς ἔκτασης διηγήματα σὰν σπίθες, στὸ φῶς τῶν ὁποίων βλέπουμε ξαφνικὰ καὶ γιὰ πρώτη φορὰ μιὰ ἀπομακρυσμένη γωνιὰ ποὺ εἶχε παραμείνει στὴ σκιά), μιᾶς καὶ τὸ φανταστικὸ ἐπιτρέπει τὴν πρόσβαση, μὲ μεγαλύτερη τόλμη καὶ πολυπλοκότητα, στὰ πιὸ ἀπίθανα σημεῖα. Τὸ θέμα μου εἶναι, μὲ λίγα λόγια, ἡ παραξενιά (τὸ παράδοξο), αὐτὴ ἡ αἰσθητικὴ κατηγορία ποὺ τροποποιεῖ τὴν ἀντίληψή μας τῆς πραγματικότητας, ἢ ἀλλιῶς τὴ σχέση ἀνάμεσα στὸ πραγματικὸ καὶ στὸ ἀπίθανο. Πάντα πίστευα, ὅπως ὁ Thomas Hardy, ὅτι μόνο τὸ ἐξαιρετικὸ εἶναι ἄξιο νὰ τὸ διηγηθεῖ κανείς, καὶ πάντα θεωροῦσα, ὅπως ὁ Ἀινστάϊν, ὅτι ἡ πραγματικότητα δὲν εἶναι παρὰ μιὰ ἐπίμονη ψευδαίσθηση. Εἶναι γι’ αὐτὸ ποὺ ὅταν γράφω τὴν παρατηρῶ σὰν αὐτοὺς τοὺς κυματισμοὺς τοῦ ἀέρα ἀπὸ τὴ ζέστη, αὐτὲς τὶς διαθλάσεις ποὺ τὴν μετατρέπουν σὲ ἄλλη πραγματικότητα, λιγότερο περιορισμένη, κινούμενη καὶ μὲ ὅρια ἀσαφῆ, σὲ μιὰ ὀφθαλμαπάτη ἑλκυστικὰ παραπλανητικῶν μορφῶν. Σὰν καλὸς ὀπαδὸς τοῦ σολιψισμοῦ, θεωρῶ ὅτι ὁ καθένας δημιουργεῖ τὴ δική του πραγματικότητα.
Λέγεται γιὰ τὴν τέχνη, ὅτι κατοικεῖ στὰ λεπτὰ σύνορα ποὺ χωρίζουν τὸ πραγματικὸ ἀπὸ τὸ φανταστικό. Εἶναι ἀκριβῶς αὐτὸς ὁ παραμεθόριος κόσμος, τὸ ὅριο ποὺ σβήνονται οἱ διαφορὲς ἀνάμεσα στὰ φανταστικὰ πλάσματα τοῦ νοῦ καὶ τὰ πλάσματα τῆς πραγματικότητας, αὐτὸ τὸ μονοπάτι ποὺ ὁδηγεῖ στὸ ἐκτενὲς ἔδαφος τοῦ φανταστικοῦ, αὐτὸ τὸ ὁποῖο ἀνιχνεύω γιὰ πάνω ἀπὸ τριάντα χρόνια. Πρόκειται, ἐν τέλει, γιὰ ἕνα παιχνίδι δεξιοτήτων, τὸ νὰ προσθέτει κανεὶς κάτι στὸ ἔργο τῆς Δημιουργίας («ἐπιδιορθώσεις στὸ θεϊκὸ σχέδιο τῆς Δημιουργίας» ὀνόμασε ὁ Arreola τὸ φανταστικό), τὸ νὰ τὴν παραγκωνίζεις, νὰ τὴν ἐπαναπροσδιορίζεις μέσῳ παράτολμων ἑστιάσεων καὶ ἀνήκουστων σάλτων, μέσω τῆς ἐλεύθερης, χωρὶς παγίδες, ἄσκησης τῆς φαντασίας ποὺ τοποθετεῖ τὸν ἀναγνώστη στὸ τεντωμένο σκοινὶ τοῦ χώρου καὶ τοῦ χρόνου, ἐμποδίζοντας μιὰ ὑποταγμένη ἀποδοχὴ τῆς πραγματικότητας.
.
Ν.Α.: Γιὰ ποιὸν γράφει ὁ Ἄνχελ Ὀλγόσο;
Α.Ο.: Γιὰ τοὺς ἀναγνῶστες ποὺ ἐκτιμοῦν τὴν λογοτεχνία καὶ τὴν ὀμορφιά. Γιὰ τοὺς ἀναγνῶστες ποὺ προτιμοῦν νὰ γευτοῦν τὶς ραφιναρισμένες φράσεις ἑνὸς διηγήματος, ἀπὸ τὸ νὰ μεθύσουν μὲ αὐτὲς —ἐμμονικὲς καὶ ἀτέλειωτες— ἑνὸς μυθιστορήματος, ποὺ ἐπιλέγουν τὴν ἔνταση ἀπὸ τὴν ἀτονία, τὸ δάγκωμα ἀπὸ τὸ μάσημα, τὸ ταξίδι πρὸς τὸ κέντρο, παρὰ αὐτὸ πρὸς ἕναν ὁρίζοντα ποὺ ἀπομακρύνεται δίχως σταματημό. Γιὰ τοὺς ἀναγνῶστες ποὺ ἀποστρέφονται τὸ μπανὰλ καὶ τὸ κοινό, ποὺ περιφρονοῦν τὶς ἄγονες ἐρήμους τοῦ ρεαλισμοῦ, τῆς ἠθογραφίας καὶ τοῦ νατουραλισμοῦ, ποὺ ἐπιλέγουν νὰ πιοῦν τὸ θρεπτικὸ γάλα τῶν ὀνείρων, ἀπὸ τὸ ξερὸ καρβέλι μιᾶς πεζῆς ζωῆς, ποὺ ἐπιθυμοῦν νὰ ρουφήξουν τὴν συγκίνηση τοῦ μυστηρίου καὶ τῆς ἀβεβαιότητας, νὰ χορτάσουν τὴν ἀθάνατη δίψα τοῦ ἀνθρώπου γιὰ τὰ παραμύθια, τὴν γαργαλιστικὴ ἀνάγκη γιὰ νέες ζωές, γιὰ τὴν κατοίκηση νέων διαστάσεων, ἄλλων περιοχῶν χαμένων στὰ πέρατα τῆς ὀνειροπόλησης. Γιὰ ἀναγνῶστες μὲ εὐέλικτο νοῦ, μὲ ἀκούραστη προσοχή, μὲ ὁρισμένα πολιτιστικὰ ἐρεθίσματα ποὺ θὰ τοὺς βοηθήσουν νὰ ἐκτιμήσουν καλύτερα τὶς ἱστορικές, λογοτεχνικὲς ἢ αἰσθητικὲς ἀναφορές.
.
Ν.Α.: Γιὰ ποιὲς ἀρετὲς τοῦ ἔργου σας θὰ σᾶς ἄρεσε νὰ σᾶς θυμοῦνται;
Α.Ο.: Δὲν ξέρω ἂν τὸ ἔργο μου περιέχει ἀρετές, ἀλλὰ μακάρι νὰ παρέχει στοὺς ἀναγνῶστες τὴ χαρὰ μὲ τὴν ὁποία συνεπάγεται ἡ κατάργηση —ἔστω κατὰ τὴ διάρκεια λίγων μόνο ὡρῶν— τοῦ χώρου καὶ τοῦ χρόνου, νὰ τοὺς τοποθετεῖ μέσα σὲ μιὰ ἀτμόσφαιρα στὴν ὁποία εἶναι δυνατό το ἀδύνατο, νὰ τοὺς ἀνησυχεῖ, νὰ τοὺς βοηθάει νὰ συναντήσουν τὴν μυστηριώδη ὀμορφιὰ τοῦ κόσμου στὶς πιὸ κρυφὲς πτυχές του.
Μακάρι νὰ ἔχω γράψει, ἀνάμεσα στὰ πεντακόσια περίπου δημοσιευμένα διηγήματα, ἕνα ποὺ νὰ διαρκέσει, ποὺ νὰ περιέχει ὁρισμένη ποιητικὴ διάσταση, ὁρισμένη εὐθραστότητα σύνθεσης, ἕνα ἴχνος ἀληθινῆς ζωῆς καὶ στὸ ὁποῖο νὰ κατάφερα νὰ δέσω ἐμπειρίες, συνηθισμένες ἢ ἀξιοπερίεργες, μὲ τὶς κατάλληλες —ἀλλὰ καὶ ὄμορφες— λέξεις, ἀφήνοντας μιὰ ἀντήχηση, ἢ ἕναν βαθὺ ἀπόηχο μέσα στὸ νοῦ τοῦ ἀναγνώστη, ἕναν βαθὺ ἀπόηχο.
.
.
Πηγή: Πρώτη Δημοσίευση.
Ἄνχελ Ὀλγόσο (ÁngelOlgoso). Γεννήθηκε στὴν ἐπαρχία Cullar Vega τῆς Γρανάδα τὸ 1961. Σπούδασε Ἰσπανικὴ Φιλολογία στὸ Πανεπιστήμιο τῆς Γρανάδα. Ἂν καὶ δημοσίευσε τὴν πρώτη του συλλογὴ διηγημάτων τὸ 1991 (Los días Subterráneos), ἀσχολεῖται συστηματικὰ μὲ τὴ συγγραφὴ ἀπὸ τὸ 1978. Ἔχει ἐκδόσει πάνω ἀπὸ δέκα συλλογὲς διηγημάτων. Διηγήματά του ἔχουν συμπεριληφθεῖ σὲ πάνω ἀπὸ τριάντα ἀνθολογίες γιὰ τὸ μικρὸ διήγημα καὶ ὁ ἴδιος ἔχει τιμηθεῖ μὲ πολυάριθμα λογοτεχνικὰ βραβεῖα (φιναλὶστ γιὰ τὸ βραβεῖο «Los días Subterráneos», βραβεῖο «Clarín» τῆς Ἕνωσης Ἰσπανῶν Συγγραφέων, μεταξὺ ἄλλων). Τὸ βιβλίο του La máquina de languidecer, στὸ ὁποῖο συμπεριλαμβάνεται ἡ πλειοψηφία τῶν διηγημάτων ποὺ παρουσιάζονται ἐδῶ γιὰ πρώτη φορὰ μεταφρασμένα στὰ Ἑλληνικά, τιμήθηκε μὲ τὸ βραβεῖο Premio Sintagma 2009. Ἔργα του ἔχουν μεταφραστεῖ στὰ Ἀγγλικά, τὰ Γερμανικὰ καὶ τὰ Ἰταλικά. Βλ. περισσότερα στὴν εἰσαγωγὴ τῆς μεταφράστριάς του Νάνσυς Ἀγγελῆ ἐδῶ.
Ἐρωτήσεις καὶ μετάφραση ἀπὸ τὰ ἰσπανικά:
Νάνσυ Ἀγγελῆ (Εὔβοια, 1982). Σπούδασε δημοσιογραφία στὸ Ἀριστοτέλειο Πανεπιστήμιο τῆς Θεσσαλονίκης καὶ ἀπὸ τὸ 2008 ἀσχολεῖται ἐπαγγελματικὰ μὲ τὴν μετάφραση λογοτεχνικῶν ἔργων ἀπὸ τὰ ἰσπανικὰ στὰ ἑλληνικὰ καὶ ἀντίστροφα. Συνεργάστηκε μὲ τὸ Κέντρο Βυζαντινῶν, Κυπριακῶν καὶ Νεοελληνικῶν Σπουδῶν τῆς Γρανάδα καθὼς καὶ μὲ τὸ Διεθνὲς Ἰνστιτοῦτο Μετάφρασης, Institut Virtual Internacional de Traducció, τοῦ Πανεπιστημίου τοῦ Ἀλικάντε. Ἔχει δημιουργήσει τὸ μπλὸγκ μεταφραστικῶν δειγμάτων ἱσπανόφωνης λογοτεχνίας στὰ ἑλληνικά: http://nancyangeli.blogspot.com.es/ .
Φωτογραφία: Ἡ Νάνσυ Ἀγγελῆ καὶ ὁ Ἄνχελ Ὀλγόσο. Βιβλιοπωλεῖο Nueva Gala, Γρανάδα. Μάρτιος 2013. (Φωτογραφίες: Νάνσυ Ἀγγελῆ καὶ José Guerrero.)
.
* * *
. 
Φωτογραφία: Ὁ συγγραφέας κατὰ τὴν παρουσίαση τοῦ τελευταίου του βιβλίου, Las frutas de la luna. Βιβλιοπωλεῖο Nueva Gala, Μάρτιος τοῦ 2013, Γρανάδα. (Φωτογραφίες: Νάνσυ Ἀγγελῆ καὶ José Guerrero.)
.
* * *
.
ÁNGEL OLGOSO – NANCY ANGELI * ENTREVISTA
Nancy Angeli: Empecemos desde el principio. ¿Cómo empezó a escribir?
Ángel Olgoso: La culpa la tuvo la estupenda biblioteca del Colegio La Salle de Granada, donde permanecí interno tres años, a comienzos de los setenta. Alternaba la lectura de vidas de santos con los clásicos adaptados, las torturas de los mártires con las aventuras de Tintín o de Los Cinco de Enid Blyton. Comencé a destacar en redacciones escolares. A los doce años, en 1973, gané mi primer concurso, organizado por la Federación Andaluza de Montañismo: había que narrar una excursión que uno hubiera hecho a una montaña; yo nunca había ido, así que me la inventé de cabo a rabo y gané. Tal vez ahí empecé a fabular, a comprender el poder de la ficción, lo irresistible de su juego. Un buen día extraje de un estante “La casa encendida”, de Luis Rosales, que me propagó instantáneamente el fuego de la creación, el gusto por la palabra, por la imagen poética. Todavía me veo, con ternura, en mi cama del inmenso dormitorio comunal escribiendo versos de noche en una libreta minúscula, bajo las sábanas, a la luz de una linterna. El sarampión poético continuó varios años hasta que, en 1978, volví a sentir la combustión espontánea con la lectura de la “Antología de la literatura fantástica”, de Borges, Bioy y Ocampo. Aquel libro me inoculó para siempre el veneno del relato breve fantástico. Recuerdo con toda claridad que mi primer intento fue un microrrelato, una variación del célebre “Sola y su alma”, del norteamericano Thomas Bailey Aldrich, incluido en dicha antología.
En el período que va de 1980 a 1995, me recuerdo inflamado de energía creativa: sentía la poderosa excitación del descubrimiento del mundo, del apremio respecto a la vida imaginaria, de la creación caudalosa y libre; sentía el gozo insensato de escribir con una tinta de lo más raro; me sentía, en definitiva, como el «obrero de sueños» de Salvatore Quasimodo. Durante aquellos quince años -con una desfachatez juvenil que me hacía saltar por encima de la verosimilitud, de la documentación, de las normas lingüísticas y de la mismísima existencia o no de las palabras- escribí “Nubes de piedra”, “Los días subterráneos”, “La hélice entre los sargazos”, “Cuentos de otro mundo” y dos grupos de relatos (“Gabinete victoriano” y “Cuentos del fumadero”) que luego aparecerían incluidos en “Los líquenes del sueño”. De cualquier modo, a pesar de lo copioso del bagaje, me costó veinte años -hasta 1999- publicar en ediciones que pudieran verse en el escaparate de una librería. Como Wallace Stevens, pensaba que el mundo imaginado era el bien definitivo, pero ya anhelaba compartirlo con los lectores.
Nancy Angeli: Muchos de sus lectores y críticos han catalogado su obra como “cuentos fantásticos”. ¿Está usted de acuerdo con tal denominación?
Ángel Olgoso: Totalmente. Miguel Ángel Muñoz, por ejemplo, considera que la lectura global de mi obra es una enciclopedia del género fantástico, en el que hay ejemplos de todas sus modalidades, alternadas dentro de mis libros “Cuentos de otro mundo”, “Los demonios del lugar”, “Astrolabio” y “La máquina de languidecer”. Reconozco que me gusta lo poco común, que me encuentro cómodo con lo extraño, que no me interesa contar -ni tampoco sé hacerlo- lo que le pasa todos los días a todo el mundo. Pero no cultivo lo fantástico por mero capricho, lo hago irremediablemente porque responde a mi percepción de la realidad. Mi visión de las cosas es extraña y la realidad lo es aún más. Proust decía que el verdadero descubrimiento no consiste en buscar nuevos paisajes sino en poseer nuevos ojos. La mía es una literatura de imaginación, de torsión de lo real, con un obsesivo gusto por los contenidos expectantes y vertiginosos, insólitos y perturbadores. El relato fantástico me permite escapar de lo consabido, de lo ordinario, de lo banal, del repertorio tan limitado que tiene lo que Eça de Queirós llamaba “la impertinente tiranía de la realidad”. La literatura fantástica nos permite innumerables formas de acercamiento al envés de las cosas, es un mundo infinito de posibilidades, un mundo que se enfrenta al mundo real y, al hacerlo, puede producir una enorme colisión o un simple contraste, pero de ese choque se desprende una lluvia de chispas que ilumina nuestras pobres vidas.
Mi lema sería: me esfuerzo de buena gana en pensar cosas en las que pienso que los demás no pensarán. Sí, siempre me ha impulsado lo fantástico, la eventualidad de hacer posible lo imposible, de violentar el orden natural, de librar al lector de la prosaica, vulgar y menesterosa cárcel de lo cotidiano, de mostrarle otras perspectivas, otras dimensiones. La razón no agota las respuestas posibles y lo fantástico no niega la realidad, sólo amplía el foco sobre ella y a su luz podemos ver ángulos inéditos, rincones apartados que permanecen entre sombras.
Nancy Angeli: ¿Cuál es el detonante a la hora de escribir un cuento?
Ángel Olgoso: A partir de una pulsión, a partir de una idea recurrente, de un sueño, de una imagen, de un recuerdo, de un título, comienzo por descartar lo real de esa visión fugaz (de hecho, la obsesiva negación de lo real, la justificación de cosas imposibles, es una de mis dos piedras angulares; la otra sería sorprender e inquietar al lector, hacerle perder el suelo bajo los pies). Después trabajo cada relato a conciencia, en clave de orfebre, como una escultura a la que me dedico en cuerpo y alma: mientras lo voy dotando de verosimilitud y coloreando con detalles, persigo la palabra exacta, precisa, inaudita, ese término expresivo, pintoresco o raro que sin embargo parece adecuarse perfectamente a la narración, esa palabra que resplandece como una luciérnaga, que tiene el poder de inaugurar mundos, de convocar realidades, de crear emociones. Unas pocas veces es un proceso puramente febril; la mayoría, en cambio, es una tarea disciplinada en la que el resultado sólo se revela después de muchas idas y venidas. Lo único que necesito es mucho tiempo por delante, sin interrupciones, porque además escribo muy lentamente (aunque mi lentitud está más cerca del defecto que de la virtud). Escribo relato a relato, sin pensar que van a conformar un libro, y no me importa en absoluto que no estén enlazados por ese absurdo tópico de los mimbres comunes. A veces, a posteriori, es posible hallar un hilo que los mantiene ligeramente unidos: por ejemplo, las extrañas, oscuras y angustiosas atmósferas de los relatos de “Los demonios del lugar”, en las que predominaba la visión del prójimo como el más refinado de los torturadores, fueron fruto inconsciente de una serie de experiencias vitales desdichadas.
Nancy Angeli: ¿Le plantean a uno muchos problemas los llamados “finales perfectamente cerrados” en los relatos breves?
Ángel Olgoso: A excepción de mi último libro publicado, “Las frutas de la luna”, y del último escrito, “Breviario negro”, en los que comienzan a aparecer finales algo más abiertos, la mayoría de mis cuentos aspiran a encontrar ese final que redondea la historia. Y, normalmente, es lo primero que tengo en la cabeza antes de comenzar a trabajar un relato. Pero sin olvidar que cada uno de ellos debe cristalizar según la necesidad interna que gobierna su extensión, su estructura, su voz narrativa, su ritmo. Al ser mi visión de los relatos la de un mecanismo perfecto en el que no sobra ni falta una palabra, la de un bocado medido, la de una miniatura concentrada e intensa, la de un texto destilado, por fuerza el final ha de cerrarse a la perfección. Es la aplicación lógica del célebre “efecto único” de Poe, a cuya consecución deben tender todos los elementos del cuento. De ahí que Pablo Neruda hablara de la “matemática tiniebla” de Poe, aludiendo al mecanismo de relojería de sus textos, a la suprema importancia de una elaboración minuciosa.
Durante más de tres décadas, otro aspecto crucial ha gobernado los finales de mis relatos: la sorpresa, el cierre imprevisto y juguetón que desconcierta al lector. Quizá en mis últimos libros lo sorpresivo se ha hecho más sutil, la estocada se ha suavizado, pero siempre he sentido debilidad por los finales inesperados -siempre que sean coherentes-, pues esos giros incisivos, esas apoteosis, esas minúsculas implosiones, permiten amplificar el sentido, resolver o multiplicar el conflicto planteado y, sobre todo, reversibilizar el relato, releerlo en sentido inverso a la luz de ese final que no dejará indiferente al lector. Según Borges, si el final es asombroso e inevitable, mejor. Según Edmundo Valadés, es como pisarle la cola a un alacrán para conocer su exacta dimensión.
Nancy Angeli: Tengo entendido que es usted una especie de “ermitaño”. ¿Sustituye la quietud exterior, una vida interior inquietante?
Ángel Olgoso: Es cierto que tengo unas cuantas limitaciones (terrible timidez, carácter tercamente reservado, pereza para mercadear), pero sigo pensando que la invisibilidad es elegante y que la única tarea del escritor es buscar la excelencia literaria. Durante décadas me he dedicado exclusivamente a cultivar mi pequeño jardín de relatos con una pasión tranquila y solitaria, no por pretensiones de pureza artística -o no sólo- sino porque, en mi ingenuidad, pensaba que un escritor debía limitarse simplemente a escribir y no a perder el tiempo en ruidosas actividades sociales o de promoción: se sobreentiende que los frutos del arte y de la imaginación deben madurar en la penumbra del silencio, de la calma y de la soledad.
Más que sustituir la quietud exterior a la inquietud interior, se necesitan mutuamente. Me resulta muy difícil crear si no cuento con un colchón de tranquilidad y rutina. De otra forma no podría recorrer ese camino misterioso que va hacia el interior del que hablaba Novalis, porque según él es en nosotros y no en otra parte, donde se halla la eternidad de los mundos, el pasado y el futuro. Sin embargo, ahora precisamente que -sobre todo en los países del sur de Europa- estamos viviendo tiempos convulsos, dramáticos, obscenos, el escritor quizá deba mirar lo real con ojos bien abiertos, luchar por cada átomo de imaginación, devolverle a las palabras (desprovistas de sentido, pervertidas a diario por el poder político y económico) su belleza, su autenticidad, su carga imaginativa, su fulgor genuino.
En fin, cada uno tiene su propia forma de ser, y su propia caligrafía, y no puede hacer nada por evitarlo. Recuerdo con una sonrisa las palabras con que terminó Miguel Ángel Muñoz la presentación pública de “Los líquenes del sueño”: “Pienso que no debe ser fácil ser Olgoso, convivir con sus pesadillas y su perfeccionismo extraño. Nosotros somos afortunados porque, no siendo Olgoso, podemos llegar lo más cerca de ello que es posible sin provocar ningún daño a nuestra salud: podemos leerlo”.
Nancy Angeli: Escribir sobre lo invisible, lo desconcertante, las realidades paralelas, ¿es un acto de huida de esta realidad que nos rodea, o más bien un acto de confirmación de la existencia de ella?
Ángel Olgoso: No, no se trata de un plan de evasión, de una huida (y si lo fuera, sería huida de los lugares comunes), ni siquiera de una modesta magia contra la opresión de una realidad vulgar, asfixiante o aterradora; se trata en todo caso de revelación, de iluminación (Félix Grande acertó a identificar los cuentos breves con un fogonazo, a cuya luz vemos de pronto y por primera vez un rincón apartado que había permanecido entre sombras), ya que el fantástico permite acceder, con mayor audacia y complejidad, a los rincones más increíbles. Mi tema es, en pocas palabras, el extrañamiento, esa categoría estética que modifica nuestra percepción de la realidad, es decir, la relación entre lo real y lo improbable. Siempre he creído, como Thomas Hardy, que sólo lo excepcional es digno de ser contado; y siempre he pensado, como Einstein, que la realidad no es más que una ilusión persistente; por eso, al escribir, la contemplo como esas ondulaciones del aire por el calor, esas refracciones que la convierten en otra realidad, menos limitada, más movediza y de límites imprecisos, en un espejismo de formas atractivamente engañosas. Como buen solipsista, considero que cada uno crea su propia realidad.
Se dice que el arte vive en las delgadas fronteras que separan lo real de lo irreal. Es precisamente ese mundo fronterizo, ese límite donde se borran las diferencias entre las imposibles criaturas de la mente y las criaturas de la realidad, ese sendero que conduce al vasto territorio de lo fantástico, el que llevo explorando desde hace más de treinta años. Se trata en definitiva de la facultad de jugar, de agregar algo a la Creación (“enmiendas a los planes de la Creación” llamó Arreola al fantástico), de suplantarla, de reinterpretarla mediante enfoques temerarios y saltos impensados, mediante ejercicios libres de la imaginación sin trabas que sitúan al lector sobre la cuerda floja del espacio y el tiempo, impidiéndole una aceptación sumisa de la realidad.
Nancy Angeli: ¿Para quién escribe Ángel Olgoso?
Ángel Olgoso: Para los lectores que aprecian la literatura y la belleza. Para los lectores que prefieren paladear las pulidas frases de un relato a emborracharse con las obsesivas e inacabables de una novela, que eligen la intensidad a la languidez, morder más que masticar, hacer un viaje al centro más que hacia un horizonte que se aleja sin cesar. Para los lectores que aborrecen lo banal y lo común, que desdeñan los áridos desiertos del realismo, del costumbrismo y del naturalismo, que escogen beber la nutritiva leche de los sueños a comer la áspera hogaza de la vida ordinaria, que desean sorber la emoción del misterio y la incertidumbre, saciar el inmortal anhelo de oír cuentos, la cosquilleante necesidad de vivir otras vidas, de habitar otras dimensiones, otros territorios perdidos en el ensueño y la lejanía. Para lectores de mentes ágiles, de una atención sin descanso, con cierto bagaje cultural que les ayude a apreciar mejor las referencias históricas, literarias o estéticas.
Suelen decir que mis relatos requieren un lector exigente, de mente ágil, de una atención sin descanso, con cierto bagaje cultural que le ayude a apreciar mejor las referencias históricas, literarias o estéticas. En cualquier caso, antes de ser exigente con mis lectores procuro serlo conmigo mismo (tratar de agradar al lector puede llevar a la mercadería), alejándome del lenguaje funcional, buscando que los relatos precisen más de una lectura, intentando crear un mundo personal y extraño que se baste a sí mismo, aunando la precisión y belleza del lenguaje con la singularidad de la historia, intentando dar en la diana del lector para hacerle sentir o reflexionar, para lograr que los relatos lo acompañen mucho después de su lectura, como un ascua incandescente de la que no puede desprenderse, como un rescoldo que aún calentara sus corazones.
Nancy Angeli:¿Por qué cualidades de su obra le gustaría que le recordasen?
Ángel Olgoso: No sé si mi obra contiene cualidades, pero ojalá le esté procurando a los lectores el placer de abolir para ellos -siquiera durante unas horas- el espacio y el tiempo, de situarlos en una atmósfera en la que es posible lo imposible, de desasosegarlos, de ayudarlos a encontrar la misteriosa belleza del mundo en su más ocultos pliegues.
Ojalá haya escrito, entre los casi quinientos publicados, un cuento que perdure, que contenga cierta dimensión poética, cierta delicadeza compositiva, un ápice de vida verdadera, y en el que haya sabido engastar las experiencias -comunes o insólitas- con las palabras justas pero también hermosas, habiendo dejado una reverberación o una profunda resonancia en la mente del lector, una profunda resonancia.
.
Filed under: ΑΝΑΦΟΡΕΣ,Αγγελή Ν.,Ισπανικά,Olgoso Angel | Tagged: Angel Olgoso,Ισπανόγραπτο διήγημα,Νάνσυ Αγγελή,Συνέντευξη | Τὰ σχόλια στὸ Ἄνχελ Ὀλγόσο (Ángel Olgoso): Μιὰ συνέντευξη στὸ ἱστολόγιο «Πλανόδιον-Ἱστορίες Μπονζάι» ἔχουν κλείσει
ΤΙΣ ΔΩΔΕΚΑ καὶ εἴκοσι, ἕνα ἡλιόλουστο Σάββατο τοῦ Ὀκτωβρίου, σὲ μιὰ γωνιὰ τῆς κουζίνας τοῦ σπιτιοῦ, σ’ ἕνα χωριουδάκι κοντὰ στὴν βιομηχανοποιημένη πρωτεύουσα τῆς ἐπαρχίας, ὁ ἄνδρας χτυπᾶ τὴ γυναίκα ἡ ὁποία θὰ τιμωρήσει τὸν γιὸ ὁ ὁποῖος θὰ κλωτσήσει τὸν σκύλο ὁ ὁποῖος θὰ δαγκώσει τὴ γάτα ἡ ὁποία θὰ κυνηγήσει τὸ ποντίκι τὸ ὁποῖο θὰ ἀναποδογυρίσει τὴν κατσαρίδα ἡ ὁποία θὰ γραπώσει τὸ σκουλήκι τὸ ὁποῖο θὰ κατασπαράξει τὸν ἄνδρα.
Πλανόδιον - Ιστορίες Μπονζάι 