Τάσος Ψάρρης
«Ἡ ἀναζήτηση ἑνὸς ἄλλου ἀνθρώπου»:
Ὁ Χουὰν Ἐδουάρδο Θούνιγα καὶ ἡ τριλογία τῆς Μαδρίτης
ΧΟΥΑΝ ΕΔΟΥΑΡΔΟ ΘΟΥΝΙΓΑ εἶναι μιὰ ἰδιαίτερη περίπτωση στὸν χῶρο τῶν εὐρωπαϊκῶν γραμμάτων. Συγγραφέας ἑνὸς μικροῦ ἀριθμοῦ ἔργων, ἔζησε καθ’ ὅλη τὴ διάρκεια τῆς ἐποχῆς τοῦ Φράνκο στὸ σκοτάδι, ἀκολουθώντας ἕναν τρόπο ζωῆς ποὺ συχνὰ ἔφτανε στὰ ὅρια τοῦ ἀσκητισμοῦ. Ἡ λογοτεχνικὴ καὶ κοινωνικὴ δράση του δὲν βγῆκαν στὸ φῶς παρὰ μόνο μετὰ τὴν παλινόρθωση τῆς ἱσπανικῆς δημοκρατίας. (Ὁ ἴδιος ὅταν ρωτήθηκε γιὰ τὰ αἴτια αὐτῆς τῆς ἀργοπορίας, ἀπάντησε λακωνικά: «Δὲν ἦταν ἀκόμα ἡ ὥρα μου»). Αὐτὴ ἡ ἠθελημένη ἀπομόνωση δημιούργησε ἕνα πέπλο μυστηρίου γύρω ἀπὸ τὸ πρόσωπό του καὶ συνετέλεσε ὥστε τὸ ἔργο του νὰ διαδοθεῖ μὲ μεγάλη καθυστέρηση.
Γεννημένος τὸ 1929 στὴν ἀγαπημένη του Μαδρίτη, πόλη ποὺ κατέχει μόνιμη θέση στὸ ἔργο του, ἀσχολήθηκε μὲ ὅλα τὰ λογοτεχνικὰ εἴδη ἀλλὰ τὸν κέρδισε τὸ διήγημα. Σπούδασε Καλὲς Τέχνες καὶ Φιλοσοφία, εἰδικεύτηκε στὸν ἱσπανικὸ 19ο αἰώνα καὶ τὴ σλαβικὴ λογοτεχνία καὶ ἄρχισε νὰ γράφει ὄχι μὲ μανιώδεις ρυθμούς, ὅπως γίνεται συνήθως μὲ τοὺς ἀθεράπευτους μυθοπλάστες, ἀλλὰ ἀργὰ καὶ προσεκτικά, δίνοντας τὸν χρόνο στὸν ἑαυτό του νὰ ἀναλύσει ὅσα συνέβαιναν γύρω του: μιὰ βιογραφία μὲ τίτλο Τὰ ἀβέβαια πάθη τοῦ Ἰβὰν Τουργκένιεφ (κυκλοφορεῖ στὰ ἑλληνικὰ ἀπὸ τὶς ἐκδόσεις Πατάκη, μετάφραση Δημήτρης Δημουλᾶς, 1997), τὰ μυθιστορήματα Inutiles totales, El coral y las aguas & Flores de plomo, ἡ συλλογὴ διηγημάτων Misterios de las noches y los días, μεταφράσεις, δοκίμια καὶ μελέτες, ἀπαρτίζουν μιὰ λογοτεχνικὴ παραγωγὴ ποὺ θὰ ἔλεγε κανεὶς πὼς λειτούργησε ὡς προπαρασκευαστικὴ ἐργασία γιὰ τὸ σημαντικότερο ἔργο του, τὴν Τριλογία τῆς Μαδρίτης, ἕνα μικρὸ δεῖγμα τῆς ὁποίας παρουσιάζεται σὲ αὐτὸ τὸ ἀφιέρωμα.
Ἡ λογοτεχνία τοῦ Θούνιγα
Ὁ Χουὰν Ἐδουάρδο Θούνιγα μεγάλωσε στοὺς κόλπους τοῦ ρεύματος ποὺ ἔχουμε συνηθίσει νὰ ἀποκαλοῦμε «κοινωνικὸ ρεαλισμό». Παρ’ ὅλα αὐτά, δὲν ἐνστερνίστηκε τὶς ἐπιταγές του οὔτε ἐγκλωβίστηκε στὶς ἀγκυλώσεις του. Μὲ τὴ βοήθεια τῆς ἀπαράμιλλης αἰσθητικῆς του, τῶν συμβολισμῶν του καὶ τῶν μυθοπλαστικῶν του σιωπῶν, κατάφερε νὰ δημιουργήσει μιὰ λογοτεχνία ἰδιαίτερη, ἡ ὁποία προτείνει ἕναν καινούργιο τρόπο θέασης τῶν πραγμάτων. Σ’ αὐτοὺς τοὺς δύσκολους καιροὺς ὅπου ἡ ποιότητα προδίδεται γιὰ τριάκοντα ἀργύρια καὶ ἡ προσωπικὴ γραφὴ ἐγκαταλείπεται ὑπὲρ μιᾶς γραφῆς ἁπλουστευτικῆς καὶ παγκοσμιοποιημένης, ὁ Θούνιγα, δουλεύοντας ἀθόρυβα, παράγει μιὰ τέχνη ποὺ ἀναδεικνύει μὲ τὸν καλύτερο τρόπο τὶς ἀντιφάσεις, τὶς παραδοχὲς καὶ τὶς ἀντιθέσεις τῆς ζωῆς καὶ διερευνᾶ τὰ πιὸ εὐαίσθητα θέματα τῆς ἀνθρώπινης φύσης, θέματα ἐκ πρώτης ὄψεως ἐλάσσονα καὶ ἀμελητέα.
Τὸ ἔργο τοῦ Θούνιγα ἀποτελεῖ μιὰ δεξιοτεχνικὴ ἀνθρωποκεντρικὴ σπουδή, ἐνῶ ταυτόχρονα συμβάλλει στὴ διατήρηση τῆς ἱστορικῆς μνήμης. Ὁ συγγραφέας χρησιμοποιεῖ τὰ διδάγματα καὶ τὶς ἐμπειρίες του γιὰ νὰ φιλτράρει μὲ τὴ μέγιστη δυνατὴ ἀντικειμενικότητα τὰ ὑπαρξιακὰ δεδομένα. Σχεδιάζει ἀληθοφανεῖς συναισθηματικὲς καταστάσεις καὶ συνθέτει ἀνθρώπινες φωνὲς-ἐκφραστὲς συνειδήσεων ποὺ βιώνουν ἕναν μόνιμο σεισμό, τὸν ὁποῖο μεταδίδουν στὸν ἀναγνώστη μετατρέποντάς τον σὲ καλὸ ἀγωγὸ σκέψης· φωνὲς τὶς ὁποῖες ὁ ἀναγνώστης ἐνδύεται συμμετέχοντας μέσῳ τῶν λέξεων, τῶν φράσεων καὶ τῶν παραγράφων σὲ μιὰ πορεία ἀργή, σὲ μιὰ ἀνάγνωση συμπυκνωμένη, σὲ μιὰ ἀφήγηση φορτισμένη. Ὁ Θούνιγα μεταχειρίζεται τοὺς χαρακτῆρες του μὲ διακριτικότητα καὶ σεβασμὸ ἀπέναντι στὶς ἰδιαιτερότητές τους. Μὲ τὸν ἴδιο σεβασμὸ ἀντιμετωπίζει καὶ τὶς λεπτομέρειες τοῦ περιβάλλοντος ὅπου ζοῦν, οἱ ὁποῖες δημιουργοῦν μιὰ ἀτμόσφαιρα ὑποβλητική, μυστηριακή, τεταμένη. Οἱ χαρακτῆρες του, συχνὰ αἰχμάλωτοι μιᾶς ὑποδόρειας βαρβαρότητας, οἰκοδομοῦν τὰ βιώματά τους μέσα ἀπὸ μιὰ ὁμίχλη ἔρωτα ἱκανὴ νὰ σκεπάσει τὰ πάντα καὶ μὲ μιὰ ἐλπίδα ποὺ δὲν τὴν ἀποχωρίζονται ποτέ. Αὐτὴ ἡ λογοτεχνικὴ μεταχείριση τοὺς κάνει νὰ παρουσιάζονται μόνιμα παραδομένοι σὲ μιὰ φόρτιση ποὺ φαντάζει ἀναγκαία.
Ἡ τριλογία τῆς Μαδρίτης
Τὸ 1980 δημοσιεύτηκε τὸ πρῶτο μέρος τῆς τριλογίας ποὺ θὰ ἔκανε παγκοσμίως γνωστὸ τὸν Χουὰν Ἐδουάρδο Θούνιγα, τῆς τριλογίας τῆς Μαδρίτης: ἐπρόκειτο γιὰ τὸ ἔργο μὲ τίτλο Largo noviembre de Madrid (Μακρὺς χειμώνας τῆς Μαδρίτης), μιὰ συλλογὴ διηγημάτων μὲ θέμα τὶς συνθῆκες ποὺ ἐπικρατοῦσαν στὴ ἱσπανικὴ πρωτεύουσα τὴν περίοδο τοῦ ἐμφυλίου πολέμου. Τὸ βιβλίο αὐτό, ἕνα ἀπὸ τὰ καλύτερα ποὺ γράφτηκαν ποτὲ γιὰ τὸν ἱσπανικὸ ἀλληλοσπαραγμό, ἔγινε «μπεστσέλερ» καὶ ἀνατυπώθηκε πολλὲς φορές. Τὸ 1986 ἐκδόθηκε τὸ δεύτερο μέρος τῆς τριλογίας, τὸ La tierra será un paraíso (Ἡ γῆ θὰ γίνει παράδεισος), καὶ τὸ 2003 τὸ τρίτο, Capital de la gloria (Πρωτεύουσα τῆς δόξας). Τὸ τελευταῖο, ἕνας δεκάλογος διηγημάτων ποὺ εἰκονογραφοῦν τὶς τελευταῖες ἐλεύθερες μέρες τῆς Μαδρίτης, ἐξασφάλισε στὸν Θούνιγα τὸ Ἐθνικὸ Βραβεῖο Κριτικῶν καὶ τὸ Βραβεῖο Salambó.
Ἡ τριλογία ἀποτελεῖ τὴν αἱματοβαμμένη τοιχογραφία μιᾶς κοινωνίας, τὸ χρονικὸ μιᾶς πόλης ποὺ στενάζει ἀπὸ τὴν ἐξαθλίωση καὶ τοὺς βομβαρδισμούς. Τὸ γεγονὸς ὅτι καὶ τὰ τρία μέρη της δημοσιεύτηκαν μετὰ ἀπὸ τὴν παλινόρθωση εἶναι καθοριστικό: τὰ κείμενα δονοῦνται κάτω ἀπὸ ἕνα ὑπόστρωμα ἱστορικῶν ψεμάτων ποὺ στοιχειώνουν τὴ ζωὴ τῶν πολιτῶν, ψέματα ἑδραιωμένα σὲ διάστημα πολλῶν ἐτῶν. Σκοπὸς αὐτῶν τῶν κειμένων, σκοπὸς ἑπομένως τοῦ Θούνιγα, «δὲν εἶναι μόνο νὰ κοιτάξω μὲ ὀρθάνοιχτα μάτια αὐτὸ ποὺ βρίσκεται μπροστά, ἀλλὰ νὰ διαβλέψω αὐτὸ ποὺ προσπαθεῖ νὰ κρυφτεῖ ἀπὸ ἐμᾶς», ὅπως ἀναφέρει σὲ μιὰ συνέντευξή του. Εἶναι πολὺ ἐνδιαφέρον αὐτὸ ποὺ λέει ὁ ἀφηγητὴς στὸ διήγημα «Νοέμβριος, ἡ μητέρα, 1936»: «Κανεὶς δὲν νοιάζεται γιὰ τὸν ξένο πόνο κι ἀκόμα περισσότερο γιὰ τὴν ἐπίπονη ἐσωτερικὴ διαδικασία τῆς ὡρίμανσης ἡ ὁποία ἀπαιτεῖ χρόνο γιὰ νὰ γίνει κατανοητή, γι’ αὐτὸ καὶ κανένας οἰκεῖος δὲν συνειδητοποιεῖ αὐτὴ τὴ μετάβαση πρὸς τὴν κατανόηση τῶν ὅσων μᾶς περιβάλλουν, πρὸς τὴν ἀλήθεια τοῦ κόσμου στὸν ὁποῖο ζοῦμε, μιὰ κατανόηση ποὺ ρίχνει φῶς στὴ συνείδηση, ποὺ φωτίζει καὶ ἀποκαλύπτει μιὰ θλιβερὴ ἁλυσίδα ἀπὸ συνήθειες, ἀπὸ ἀποδοχὲς ἀνόητων ἢ ἐπικίνδυνων λογικῶν ποὺ προκάλεσαν δάκρυα καὶ πού, πολὺ κοντά, στὰ ὅρια τῆς μεσοαστικῆς σταθερότητας, ἔκανε ὀστεωμένα χέρια διαμαρτυρίας νὰ ὑψωθοῦν· ἀκόμα πιὸ δυσκολονόητο εἶναι τὸ ὅτι κάποια μέρα αὐτὴ ἡ ἐπίγνωση τῆς κατανόησης κάνει ξαφνικὰ τὴν ἐμφάνισή της καὶ ἡ λάμψη της ἀναστατώνει, καὶ πλέον ἀφιερωνόμαστε στὸ νὰ ψάχνουμε ὁλοένα περισσότερο μέσα στὶς ἀναμνήσεις ἢ στὰ καταπιεσμένα μας συναισθήματα γιὰ νὰ ξαναβροῦμε ἕναν ἄλλο ἄνθρωπο ποὺ ἔζησε μέσα μας ἀλλὰ ἔξω ἀπὸ τὴ συνείδησή μας…»
Τάσος Ψάρρης (Ἀθήνα, 1975). Σπούδασε Οἰκονομικὰ στὸ Πανεπιστήμιο Πειραιᾶ καὶ Μετάφραση στὸ Εὐρωπαϊκὸ Κέντρο Μετάφρασης, ὅπου παρακολούθησε καὶ μαθήματα δημιουργικῆς γραφῆς. Τὸ 2004 συμμετεῖχε καὶ βραβεύτηκε στὴν Ὀλυμπιάδα Γραμμάτων. Ποιήματά του ἔχουν δημοσιευτεῖ σὲ περιοδικὰ καὶ ἄρθρα του σὲ ἐφημερίδες. Ἐργάζεται ὡς μεταφραστής.
Filed under: ΑΝΑΦΟΡΕΣ,Ισπανικά,Ψάρρης Τ.,Zuniga Juan Eduardo | Tagged: Τάσος Ψάρρης,Juan Eduardo Zuniga | Τὰ σχόλια στὸ Τάσος Ψάρρης: Ὁ Χουὰν Ἐδουάρδο Θούνιγα καὶ ἡ τριλογία τῆς Μαδρίτης ἔχουν κλείσει
U NARIZ y el cristal se habían fundido en uno. La radio zumbaba. Vio el lago con los sauces pasar corriendo. Allí iba a remar con su hermano los veranos. Habían construido una improvisada barca con una puerta, y de remos usaban dos palos de escoba. ¡Cómo le pegaba su madre! ¡Aún le dolían las mejillas! Ahora el lago estaba helado. Algunos animales deambulaban sobre la cristalizada superficie olisqueando el hielo. Era como si no creyeran que podían caminar sobre el agua, o pensaran que se habían equivocado, que este no era el lago que conocían. Un corzo de pelaje plateado pasó estirando el cuello. Si no estuviera segura de que la engañaban sus ojos, diría que lo vio mirándola con recelo. Sonrió. Una alineación de cipreses. Campos y viñedos, blancos, blancos, muertos. Ni rastro de cultivos. Una valla de alambre de una longitud de kilómetros enteros. El alambre no existía antiguamente. Y la valla antiguamente era una cerca. ¿Qué había pasado? La escuela. El maestro seguro que sabría contestarle. El maestro sabía contestar a todas las preguntas. Alto, delgado, de hombros cuadrados. Y joven, muy joven, todos lo tomaban por alumno. ¿No estaría un poco colada por él? Hizo una mueca de desaprobación. Qué sabría de amores en aquel entonces. El motor rugía bajo sus pies. Las ruedas silbaban. Algunos erizos jugaban en la nieve. Algunas flores silvestres de las que la nevada no se tomó la molestia de ocuparse. Se frotó las palmas de las manos. Se le habían hinchado los dedos. Comenzó a tener frío. Las primeras casas. El kafenío del abuelo con el rótulo rojo. Dinerillo y chocolatinas. Los postigos en ruinas. La plaza con la fuente de mármol. Algunas banderitas con el escudo todavía colgadas. La barbería. La tienda de comestibles con el gran ventilador. Todo cerrado. Desierto el pueblo, ni un solo conocido.
Πλανόδιον - Ιστορίες Μπονζάι 